مقاله بررسی تربيت ديني در نوجوانان

مقاله بررسي تربيت ديني در نوجوانان در 27 صفحه ورد قابل ويرايش

مقدمه:

از آنجائيكه نظام مقدس جمهوري اسلامي فقط و فقط از طريق اعتماد عميق اقشار ملت به اسلام عزيز متداوم و پايدار مي‌ماند و نظام جمهوري اسلامي چيزي جز ظهور حيات اسلامي در عرصة فعاليتهاي فردي و اجتماعي نيست بنابراين لازم است كه بيش از پيش در اين راستا همت گمارده شود. و به گونه‌اي عمل كرد كه در نسل جديد ما و نسلهاي بعدي دچار اضطراب و نگراني و بيم و هراي نشوند و چه بسا يك عملكرد غلط در اين زمان از طرف تربيت‌كنندگان از پدر و مادر گرفته تا مربيان مقاطع مختلف تحصيلي يأس و نااميدي را در روحية اين عزيزان ايجاد كند و روح دين باور و وجدان پاك نوجوانان را پدران و مادران آيندة اين مرز و بوم سست و بي‌حاصل نمايد پس توجه داشته‌باشيم كه وظيفة خطيري بر دوش نهاده شده‌است كه با اندكي لغزش در انجام آن در پيشگاه خداوند متعال پاسخگو نخواهيم بود و چه زيباست كه در صورت پاسخگويي سربلند و سرافراز بيرون آئيم. پس بيائيد عاقلانه عمل كنيم و از خود ستائيهاي بي‌مورد دست برداريم و تربيت نسل سالم و صالح را داشته باشيم كه اين جز در ساية باوراندن باورهاي مذهبي در نوجوانان و جوانان و نسل نو نيست البته به طور عاقلانه و استفاده از تكنيك‌هاي دين‌ باروانه كه اگر مربيان ما خود را مجهز به اين هنر نباشند و خود را با خواسته‌هاي پاك جوانان و نوجوانان آشنا نكند و آنرا در جهت صحيح هدايت ننمايند جفاي بزرگي به جامعة بشريت از جمله مذهب تشيع نموده‌اند كه البته وظيفه‌اي بسيار سنگين است و چه بسا از پيامبراكرم (ص) نقل شده‌است كه معلمي شغل انبياء است پس از اين‌جا به ظرافت و مسئوليت خطير خود با دقت بنگريم و از زير اين مسئوليت با بهانه‌هاي واهي شانه خالي نكنيم كه اگر چنين كنيم لايق انسانيت نيستيم و اگر پدران و مادران در اين يعني در جهت دين‌باوري و تقويت مذهب در فرزندانشان كوتاهي كنند بايد اين را بدانند كه لايق پدر و مادري نيستند و بايد خودشان را مواخذه نمايند در پيشگاه خداوند بسي سنگين تر و سخت‌تر است.

و بايد همة اين سخنان چنين برداشت كرد كه:

مسلمانان مسلماني زسر گيرد كه كفر از شرم يار بد مسلمان‌وار مي‌آيد.

موضوع: راههاي مؤثر در تربيت ديني نوجوانان

مسئله: بررسي عوامل مؤثر در تقويت در نوجوانان

بيان مسئله: بسيار مشاهده مي‌شود كه اولياء و مربيان از تربيت ديني نوجوانان گله و شكايت مي‌كنند و آنها را افرادي لامذهب و فراري از دين مي‌پندارند و به هر نحوي در صددند كه اين وصلة ناهمرنگ را به نوجوانان بچسبانند و به هر طريقي شده خود را از زير بار مسئوليت بزرگ و خطير مذهبي بار‌آوردن فرزندان‌شان شانه خالي نمايند كه البته شايد بتوان تا اندازه‌اي اين مسائل را به نوجوانان نسبت داد ولي اگر ما خود در كار خود دقيق شويم مشاهده مي‌كنيم كه نوجوان در ابتداي راه است اگر به او جهت داده شود و صحيح برنامه‌ريزي شود او به خوبي مي‌تواند خود را دريابد و آنچه را روح پاك و بي‌آلايش او طلب مي‌كند به آن دست پيدا كند كه در اين تحقيق محقق سعي برآن دارد كه عوامل مؤثر در تربيت ديني نوجوانان را مورد بررسي قرار داده و سطح عملكرد تقويت‌كننده‌هايي مثل خانواده و مدرسه و وسايل ارتباط جمعي را شناسايي و معرفي نمايد و تا حد امكان براي رفع موانع و نواقص گام بردارد.

تعريف تئوري تربيت ديني

تربيت بدني مجموعه‌اي از اقدامات و تلاشها و زمينه‌سازيها براي ايجاد دگرگوني در فكر و عمل است كه منطبق با آن فكر و عمل داراي جنبه‌هاي موضع‌گيرانه براساس آن باشد.

اهميت و ضرورت تحقيق

چون در جامعة فعلي با جمعيت جوانان و نوجوانان بيش از جمعيت كودكان و بزرگسالان مي‌باشد و اين نگراني براي اولياء و مربيان ايجاد شده كه آيا نسل جوان ما مي‌تواند همانند نسلهاي قبل دين‌باوري عميق داشته‌باشد و چگونه مي‌توان اين گرايش به مذهب را در روحيه نوجوانان بيش از پيش ايجاد كرد بر آن شديم كه در اين جهت قدمهايي را برداريم و به آنچه حقيقت است دست يابيم بايد نسل امروز را شناخت و منطبق با مبناي روحي او دين را به عرضه داشت آنچه در زمان حال از وضعيت دين‌باوري در نسل جديد پيداست اين است كه بايد قبول كرد اين نسل قبل از اين كه با مذهب به جنبه‌هاي ظاهري آن بنگرد بيشتر با مبناي حكمت و استدلال انس و الفت دارد گويا كه نوجوان با نمونه‌اي از مردم آخرالزمان هستند كه در حديث اما سجاد (ع) مي‌باشد كه مي‌فرمايند (خداوند مي‌دانست كه در آخرالزمان مردم متعمقي مي‌آيند و لذا خداوند شش آيه اول سورة حديد و قل هو الله احد را برايشان آورد و از طرفي نيز بايد متوجه بود كه علم كلام قديم براي توجه اين نسل كافي نيست و غذاي اين نسل در تفسير قيم‌الميزان قرار دارد كه بايد معلمين ديني ما با انس طولاني با آن كتاب شريف خود را آمادة جوابگويي به سؤالاتي كنند كه علامه طباطبائي‌ (ره) از قبل پيش‌بيني كرده‌است. پس در واقع ايجاد دين‌باوري چنين نسليكه زمينه‌ساز ظهور ولي‌عصر (ارواحنا له الفداه) مي‌باشد نياز به تعمق و تدبر و بينشي نو و جديد دارد كه محقق را بر آن داشت در اين جهت مطالعاتي را داشته و اطلاعاتي را در جهت تقويت دين‌باوري و مذهب در نوجوانان كسب كند چرا كه برداشت نادرست از دين و مذهب خسارات جبران‌ناپذيري را به بار خواهد آورد.

امروزه غالباً مي‌بينيم معاني و مفاهيمي كه ما از اسلام داريم خاصيت حيات‌بخشي و ايجاد زندگي ندارد پس ناچار بايد تجديدنظري در اين معاني و مفاهيم بكنيم ما بايد تصور خودمان را تصحيح كنيم و اين است معني احياء تفكر اسلامي در نسل جديد.

(مطهري مرتضي – حق و باطل صفحة 136)

غالب مفاهيم اخلاقي و تربيتي اسلام اگر نگوئيم تمام آنها به شكل وارونه الان در افكار مسلمانان وجود دارد.

(حق و باطل 123 آيت الله مطهري ره)

براي ما لازم و ضروري است كه تفكر اسلامي خودمان را به شكل زنده‌اي در آوريم تلقي خودمان را از اسلام عوض كنيم نگاهي كنيم شايد مثل كسي كه قبايي يا كتي را وارونه پوشيده ما هم لباس اسلام را وارونه پوشيده‌ايم واقعاً ما بايد تجديدنظري در مسلماني خودمان بكنيم.

(مطهري مرتضي – حق و باطل صفحة 85)

همچنين بايد اهميت و ضرورت اين تحقيق را در اين بدانيم كه

تربيت ديني در عصر ما مي‌تواند به دلايل زير باشد

1- گسترش و توسعة جرائم مختلف كه طبق آمار رسمي به شدت روبه افزايش است.

2- توسعة خطر اعتياد به همه صورتهايش از استعمال هروئين، مرفين و مشروبات الكلي و كنترل در كشورها و حتي در ممالك ما خطر كه همچنان خطر رو به افزايش است.

3- توسعة تبليغات دشمن در عرصة جهاني براي فاسد نمودن اخلاق جوانان با امكاناتي مثل اينترنت و ماهواره و …

4- سوء استفاده از مذهب‌پذيري مردم و القائات وارونه از طريق مكتبها و فلسفه‌هاي خطر‌آفرين

5- وجود دو راهيها و شك و ترديد در زمينة مذهب كه از خصايص دوران نوجواني است.

6- وجود زمينه‌هاي براي دستيابي به بي‌قيدي‌ها و احساس رهايي در نوجوانان كه مي‌توانند وسيله‌اي براي سودجويي دشمنان باشند.

7- نياز به پناهگاهي امن و مطمئن كه در تنگناها نوجوان بتواند به آن رجوع كند و در پناه آن قرار گيرد.

(تربيت آذر 86)

هدف كلي

آنچه در اين تحقيق به عنوان موضوع اصلي مورد توجه قرار گرفته است بررسي عوامل مؤثر در تربيت ديني نوجوانان مي‌باشد كه در آن متغيرهايي از قبيل:

1) بررسي عوامل مؤثر خانوادگي در تربيت ديني نوجوانان

2) بررسي عوامل مؤثر مدرسه‌اي در تربيت ديني نوجوانان

3) بررسي عوامل مؤثر وسايل ارتباط جمعي در تربيت ديني نوجوانان

سؤالات تحقيق

1) تا چه ميزان عوامل خانوادگي در تربيت ديني نوجوانان مؤثر است.

2) تا چه ميزان عوامل مدرسه‌اي در تربيت ديني نوجوانان مؤثر است.

3) تا چه ميزان عوامل وسايل ارتباط جمعي در تربيت ديني نوجوانان مؤثر است.

در اين تحقيق

متغير مستقل: عوامل (خانوادگي، مدرسه‌اي، ارتباط جمعي)

متغير وابسته: تربيت ديني مي‌باشد.

تاريخچه:

با نگاهي به گذشته مي‌توان چنين دريافت كه انسان از همان ابتداي خلقت به گونه‌اي علاقه‌مند بوده‌است كه خود را ايجاد شده از منبع خاصي كه مافوق توان و قدرت خودش مي‌باشد بداند براي همين به اين موضوع توجه خاصي داشته‌است چرا كه انسان از همان اوايل احساس وابستگي به وجود نامتناهي را داشته كه عقده‌ها و نگرشهايش را با او بازگو كند و مشكل گشايش او باشد پس با نگاه اجمالي به گذشته‌هاي دور و تاكنون به اين نكته مي‌رسيم كه كتبه‌ها و مقابر نشانگر و بيانگر همين موضوع‌اند كه انسان از زمانهاي بسيار دور به چيزهايي مثل سنگ، خورشيد، ماه، ستارگان، باد و غيره اسناد خدايي بسته و نسل خود را به عنوان اينكه به اين منشاء‌هاي قدرت احترام بگذارد تربيت مي‌كرده و فرزندان خود را نيز نسل به نسل به اين قدرتها وابسته مي‌نموده است. تا اينكه وسيلة هدايتي بنام انبياء الهي براي جهت دادن به اين نوع تربيت ديني فرستاده شد و ايسان با بيدار كردن ازهان و افكار به انسان جاهل نمودار كردند كه آن قدرت مافوقي كه به دنبال آن هستند خداست و قابل ديدن نيست پس با اين مختصر نگارش به سخني كلي‌تر در زمينة تاريخچة تربيت ديني مي‌پردازيم.

انسان از همان ابتدا با آثاري كه از خود به جاي گذاشته به مقوله‌هايي چون خدا، روح، غيب، زندگي، مرگ و زندگي پس از آن توجه خاصي داشته.

اين احساس تعلق هرچه و به هر دليلي بوده در انسان پديد مي‌آمده و اشتياق و آرزوهاي خود را در آن مي‌جسته با آن احساس امنيت مي‌كرد و كمال‌جويي و بي‌نهايت طلبي خود را با آن پاسخ مي‌گفته در فرد راز هستي را در آن مي‌ديده‌است و پيش از اينكه پديدار هستي را بتواند به گونه‌اي فلسفي و آنگاه علمي و تجربي براي خود تبيين كند انسان با همين اعتقادات ديني عطش ذهني خود را فرو نشانيده است.

روانشناس، پزشك و فيلسوف سويسي دين را قديمي‌ترين تظاهرات روحي انسان عنوان كرده‌است كه نه تنها يك پديدة اجتماعي و تاريخي است بلكه يك مسئله روانشناختي است.

«فراستخواه 1373»

سوال اول

بررسي عوامل موثر خانوادگي در تربيت ديني نوجوانان

از سخنان پيامبر اكرم (ص) مي‌باشد كه تا 21 سالگي سه دوره 7 ساله را قائل شده‌اند كه دوره دوم يا 7 سال دوم مرحله پذيرش است كه نوجوان به مرحله تصميم‌گيري نرسيده و زمينه فكري انضمامي دارد و به شكل دادن و كنترل و هدايت محتاج است. از اين رو اطلاعت از مربيان و والدين براي وي به طور جدي مطرح مي‌شود.

(اخلاق و تربيت اسلامي – رهبر، محمدتقي ص146)

نوجوان عضو لاينفك خانواده است. همانطور كه عضو سالم براي بدن مفيد و سازنده است نوجوان نيز كه عضوي از اعضاي خانواده به شمار مي‌آيد، در صورت سلامت خانواده از منافع از سود مي‌برد و در صورت فاسد و آلوده‌بودن نوجوان، خواه و ناخواه خانواده آسيب خواهد ديد. همان‌طور كه حفظ سلامت اعضاء بدن براي هر انسان لازم و ضروري است هدايت و ارشاد نوجوان نيز براي پدران و مادران امري اجتناب‌ناپذير است.

نوجوان دوره كودكي را پشت سر گذاشته و هنوز به مرحله بزرگسالي نرسيده است. نه مي‌تواند همانند كودك مطيع و فرمانبردار باشد و نه همانند بزرگسالان از قدرت تصميم‌گيري برخوردار است. لذا در مرحله دشوار شك و ترديد و ابهام به سر مي‌برد و از همه دشوارتر اينكه در حال شكل‌گيري است. در اين سن هر نوجواني مي‌كوشد به رفتار و كردار خود شكل بدهد و كمترين بي‌توجهي و بي‌دقتي موجب مي‌شود كه شامكه گزيده شده نامطلوب و نازيبا باشد و در نتيجه پسر نوح آبروي خانواده خود را بر باد دهد و باز روشن است كه بازسازي نوجوان به اين امكان‌پذير نيست و به اين آساني‌ها نمي‌توان نوجوان را به كمالات فطري اوليه دعوت كرد زيرا ترك عادت موجب مرض است. از اين گذشته نوجوان يك امانت الهي است.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 41)

اما زين‌العابدين (ع) در «رساله حقوقيه» مي‌فرمايند:

«فرزندت را به سوي پروردگارت رهنمون ساز»

دقت و اهتمام در اين جمله اين واقعيت را آشكار مي‌كند كه رسالت پدران و مادران در دوره نوجواني و جواني بسيار دشوار است زيرا ايجاد روحيه خداشناسي كاري بسيار دشوار و دقيق است و شايد يتوان ادعا كرد كه اگر پدري توفيق يابد و به انجام اين رسالت عظيم بپردازد بسياري از خواستهاي نوجوان و جوان خود به خود برآورده مي‌شود. زيرا وقتي نوجواني خدا را بشناسد همه استعدادهاي دروني او يكي پس از ديگري شكوفا خواهد شد.

در سوره لقمان: حضرت لقمان به فرزندش سفارش مي‌كند: «پسرم از شرك به خدا پرهيز كن زيرا شرك ستمي بس بزرگ است.»

همچنين بايد توجه داست كه انتقال حق خداشناسي بسيار دشوار است زيرا تا پدر و مادر الگوي عملي براي جوان نباشند هرگز اين انتقال صورت نخواهد گرفت.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 44)

ناگفته نماند كه هر قدر پدران و مادران قويتر و راسخ‌تر نقش الگويي را عهده‌دار باشند تأثير و جذب فرزندان آنان سريعتر خواهند بود.

براساس اين اصل همه پدران و مادران بايد تلاش كنند در امور ديني و اخلاقي براي فرزندان خود مدل و الگو باشند.

امام جعفر صادق (ع) مي‌فرمايند: «مردم را به اعمال و كردار نيكوي خود به خوبيها راهنمايي كنيد زيرا در اين نوع دعوتها افراد مجذوب انسانهاي شايسته مي‌گردند و ناخودآگاه به همانندي و همساني مي‌پردازند.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 58و59)

نتيجه‌گيري:

خانواده مهم‌ترين كانون در الگودهي و تربيت ديني نوجوان مي‌باشد. لذا پدر و مادر و فرزندان بزرگتر خود بايد نمونه درستي از يك فرد مذهبي باشند تا نوجوان سر در گم و شكاك، دچار سردرگمي بيشتر نشود و حقيقت را به وضوح دريابد و در جهت تربيت ديني صحيح با خانواده قدم بردارد.

سوال دوم

بررسي عوامل موثر مدرسه‌اي در تربيت ديني نوجوانان

مدرسه بعد از خانواده دومين نقش را ايفا مي‌كند. نهاد مدرسه به عنوان فرايندي است كه در آن تجارب آموزشي، نگرشها و موافقتها يا شكستها شكل مي‌گيرد.

معلم در ساختن خصال و شخصيت كودكان و نوجوانان نقش مهم و موثري دارد.

اكر اهداف اتخاذ شده در نهادهاي مدرسه و خانواده از نظر تربيت مذهبي منطبق بر يكديگر باشند مهمترين عامل در تكوين شخصيت مذهبي دانش‌آموزان به شمار مي‌روند. آنچه امروزه به حسب عادت در تكوين شخصيت مذهبي دانش‌آموزان به شمار مي‌روند. آنچه امروزه به حسب عادت ديرينه تمامي هم و غم متوليان مدارس را بيش از هرچيز ديگر به خود اختصاص مي‌دهد توجه صرف به برنامه‌هاي آموزشي است. در حالي كه مدرسه تنها مسئول اجراي برنامه‌هاي آموزشي و دعوت از معلمان و دانش‌آموزان براي آموزش و گرفتن امتحان و اعلام نتيجه نمي‌باشد.

بلكه مدرسه نهاد تعليم و تربيت است و بايد برنامه‌هاي جامعي براي رشد علمي، اخلاقي، مذهبي، عقلي، عاطفي، سياسي و اجتماعي دانش‌آموزان داشته و همه عوامل موجود در مدرسه را براي تحقيق همه جانبه اين برنامه‌ها بسيج كرد.

خطوط مرزهايي كه فقط تربيت ديني فرزندان را در محدوده مربي پرورشي مشخص كرده‌است را بايد شكست و تمامي دست‌اندكاران مداري با هم در اين راه قدم بر‌دارند. چرا كه سوابق نشان‌داده كه نوجوان از هر فردي به گونه‌اي خاص تاثير مي‌پذيرد و الگو مي‌گيرد و چه زيباست كه الگوگيري نوجوان در مسائل و تربيت ديني از دبيران و معلمان دلسوز و متعهد و مذهبي (به معني واقعي) الگو بپذيرد.

نتيجه‌گيري:

نتيجه اينكه همه اولياء و مربيان مدرسه بايد هماهنگ عمل نمايند و خود نمونه خوبي از يك الگوي مذهبي و ديني باشند و با رفتار و اعمال خود نوجوانان را در اين جهت راهنما باشند چرا كه فقط مربي پرورشي مسئول تربيت ديني فرزندان اين مرز و بوم نيست، همه در اين امر شريكند و بايد هماهنگ عمل كنند.