گزارش کاراموزی نگاهي بر مديريت در شركت هاي مهندسي آب و فاضلاب ايران

گزارش کاراموزي نگاهي بر مديريت در شركت هاي مهندسي آب و فاضلاب ايران در 40 صفحه ورد قابل ويرايش


« فهرست مطالب »

فهرست صفحه

مقدمه 1

آب در ايران کهن 1

حقايقي درباره جهان آب 1

تاريخچه لوله کشي آب در ايران 2

سابقه تاريخي شرکتهاي آب و فاضلاب 5

سابقه اجراي اولين طرح فاضلاب در کشور 8

حفاظت از منابع آب 11

کنترل کيفيت آب 15

صرفه جويي در مصرف آب 17

روش هاي صرفه جويي در مصرف آب 19

روابط عمومي و اصلاح الگوي مصرف آب 22

امنيت منابع آب 24

چالشهاي مديريت آب شهري در ايران 28

روشهاي مقابله با بحران آبي 23

نتيجه گيري 41

پيشنهاد 43

منابع و مأخذ 45





مقدمه

آب در ايران کهن :

شايد آن گونه که محققان و پژوهشگران درباره «ميترا» ايزد روشنايي و پيمان جنگ و پيروزي که دارنده دشت هاي فراخ و نگاهبان سرزمين آريايي است مطالعه کرده اند به «اردوي سوارتا آناهيتا» که آب و برکت را نصيب دشت هاي پهناور و گسترده پارس نموده نپرداخته اند. اينکه حتي در اوستا نيز نزول باران به صورت پيروزي ايزد باران برديو خشکي تصوير مي شود.

در نزد ايرانيان آب به مانند آتش و خاک مقدس بوده و آلوده کردن آن گناه محسوب مي شود. در اوستا مکرر آب مورد ستايش قرار گرفته است.

حقايقي درباره جهان آب :

بيش از 5/1 ميليارد نفر دسترسي به آب سالم و کافي ندارند. اگر اقدامات صورت نگيرد اين رقم تا سال 2025 به 3/2 ميليارد نفر افزايش خواهد يافت از کل آب روي زمين 5/97 درصد آن آب شور بوده و از 5/2 درصد آب خام باقي مانده 70 درصد به صورت يخ در قطب هاست.

30 درصد از آن به صورت رطوبت خاک بوده و يا در سفره هاي آب زيرزميني موجود است. همچنين کمتر از يک درصد آب خام دنيا مستقيماً قابل استفاده بشر بوده و در درياچه ها، رودخانه ها، مخازن و در منابع آب زيرزميني که با قيمت مناسبي قابل استخراج مي باشد موجود است. انسان قادر است حدود يک ماه بدون غذا زندگي کند در صورتي که بدون آب فقط يک هفته مي تواند زنده بماند هر فردي روزانه به چهار تا پنج گالن آب براي زندگي نياز دارد.



تاريخچه لوله کشي آب در ايران :

نخستين بار در سال 1301 طرح احداث شبکه هاي لوله کشي آب شرب شهرهاي ايران بررسي شد و بخشي از شهرهاي آبادان، مشهد و بيرجند لوله کشي شد.

اولين سازمان آبرساني شهري در ايران بنگاه مستقل خيريه آبلوله بيرجند بود که در سال 1302 با احداث و بهره برداري يک خط لواه به طول 9 کيلومتر و يک منبع و قنات تأمين کننده آب، فعاليت خود را آغاز کرد. پيش از فعاليت مؤسسه آب بيرجند، آب موردنياز ساکنان اين شهر چون ديگر شهرها از آب انبارهايي تأمين مي شد که افراد خيّر و نيکوکار در شهرها بنا مي کردند. آب انبارهاي شهر بيرجند را با آب قنوات آبادي هاي دامنه کوه باقران پر مي کردند. فکر احداث شبکه لوله کشي و تأمين آب سالم و بهداشتي براي مردم شهر در پايان جنگ جهاني اول مطرح شد و در اجراي اين طرح از لوله هايي که مردم ارتش انگلستان براي لوله کشي کمپهاي نظامي خود به منطقه سفيد آبه واقع در 250 کيلومتري بيرجند و نقاط ديگر آورده و بلااستفاده مانده بود استفاده شد.

براي تأمين آب موردنياز، بعضي از مالکين سهم خود از قنات علي آباد را واگذار کردند و با همت معتمدين و مسئولين شهر کميسيون لوله کشي تشکيل و براي احداث خط لوله و منبع اقدام به جمع آوري اعانه کرد.

خط لوله اي که آب قنات را به شهر بيرجند مي آورد 9 کيلومتر طول داشت. در مرتفع ترين نطقه شهر آب به داخل منبع مي ريخت و از آنجا آب سالم با دو خط لوله که در مسير آب شيرهاي برداشت نصب شده بود در دسترس مردم قرار مي گرفت.

در تهران آب مشروب اهالي قبل از احداث شبکه لوله کشي با ابتدايي ترين روشهاي استحصال آب يعني از طريق 48 رشته قنات وقفي خصوصي تأمين مي شد. محل ظهور قناتها از محل سکونت و زيستگاههاي مردم دور بود. به همين دليل فرسنگها فرسنگ، گذرگاههاي آبي براي انتقال آببنا مي شد تا آب به محل زندگي مي رسيد.

آب در مسير طولاني خود، پس از گذشتن از نهرها و گذرگاههاي آبي رو باز، با انواع آلايشها و ناپاکي هاي برخورد مي کرد و با انواع ضايعات مواد پاک کننده، شوينده ها، سمپاشها، دوده ظرفها و خاکروبه خانه ها، زباله ها و لاشه حيوانات و ساير آلودگيها، مخلوط مي شد و سرانجام به آب انبارهاي آن زمان يا عمومي بودند يا خصوصي.

آب انيارهاي عمومي بزرگتر بوده و داراي پله هاي زيادي بودند (گاه تا 40 پله) در بعضي از آب انبارها به کبفبت آب توجه مي شد و در اين آب انبارها مقاديري آهک، خاکستر و زغال براي تصفيه و ته نشيني مواد معلق به آب اضافه مي کردند تا در جهت بهداشتي بودن آب اقدامي کرده باشند.

سالهاي متمادي آب تهران از طريق قنوات تأمين مي شد. اما افزايش روز افزون جمعيت شهر و همچنين شيوع بيماريهاي ناشي از نوشيدن آب آلوده، مسوولان را به فکر چاره جويي انداخت و از سال 1301 به بعد متوجه شدند که تنها راه برطرف کردن مشکلات آب تهران، لوله کشي آب مصرفي شهر و جلوگيري از اتلاف آن است.

در سال 1306 عمليات احداث مجراي رودخانه کرج به تهران آغاز شد و عمليات اجرايي اين طرح از روستاي «بيلقان کرج» تا «جمشيد آباد» تهران به طول 53 کيلومتر 4 ماه طول کشيد. 20 کيلومتر از اين مسير را کانال کشي کرده بودند اما اين آب در مسير هرز مي رفت و انواع آلودگي را دربر داشت.

در سال 1330 اولين طرح لوله کشي آب تهران براساس جمعيت 900 هزار نفر اجرا شد. در محاسبات تأمين و برداشت آب از رودخانه کرج ميزان مصرف آب براي هر نفر بين 150 تا 300 ليتر در شبانه روز درنظر گرفته شده بود و براي آبياري هر هکتار در ختکاري اراضي نيم ليتر در ثانيه آب محاسبه شده بود. ظرفيت انتقال دو لوله آبرساني از محل آبگير بيلقان رودخانه کرج تا اولين تصفيه خانه آب واقع در منطقه جلاليه 256 256 هزار مترمکعب در شبانه روز تعيين شده بود.



سابقه تاريخي تشکيل شهرهاي آب و فاضلاب :

براي اولين بار در تبصره 22 قانون بودجه سال 1328 کشور به بانک ملي ايران اجازه داده شد تا به ميزان يک ميليارد ريال اعتبار جهت انجام لوله کشي آب تهران به صورت وام در اختيار شهرداري تهران قرار دهد که با نظارت بانک به مصرف برسد. وثيقه وام مذکور کليه تأسيسات و اموال لوله کشي شهر تهران و عوايد حاصل از حق انشعاب و آب بها و همچنين سهميه شهرداري تهران از آب کرج و کن و سهميه قنوات شهرداري تهران تعبين شده بود. به موجب تبصره 32 همان قانون امتياز لوله کشي آب شهر مشهد به آستان قدس رضوي واگذار گرديد.

به استناد تبصره 28 قانون مذکور شرکتهايي که براي تأمين آب مشروب شهرها تشکيل مي شود به مدت 7 سال از پرداخت هر نوع ماليات و عوارض معاف شناخته شدند. در سال 1331 به موجب ماده واحده قانون انجام لوله کشي آب و فاضلاب شهر تهران (مصوب 7 خردارد 1331 ) انجام لوله کشي آب شهر تا پايان سال 1332 تمديد گرديد. اگرچه به موجب ماده 56 لايحه مصوب 11آبان ماه 1331 تنظيف و نگهداري انهار عمومي و مجاري آبها و فاضلاب و تنقيه قنوات مرتبط به شهر به عهده شهرداري گذارده شده بود در سال 1333 به استناد لايحه قانوني اصلاح قانون آب و فاضلاب شهر تهران مسئوليت اداره کردن سازمان مستقل آب متعلق به شهرداري به عهده مدير عامل سازمان آب تهران محول گرديد.

به موجب لايحه قانوني تأسيس وزارت آب و برق مصوب سال 1342 تهيه و اجراي برنامه ها و طرحهاي مربوط به تأمين آب و انتقال آب به مراکز عمده مصرف و نظارت بر نحوه جاري ساختن فاضلاب شهرها و واحدهاي صنعتي به عهده وزارت آب و برق گذارده شد.

به موجب ماده 2 قانون مذکور وزارت آب و برق مکلف شد تا مؤسساتي را که طبق اصول بازرگاني اداره شوند براي اداره امور آب شهرها به وجود آورد در اين رابطه سازمانهاي آب منطقه اي و شرکتهاي آب مشروب شهرها و در برخي از استانها سازمانهاي آب و برق ايجاد شد.

با تصويب قانون تأسيس وزارت نيرو در سال 1353 در ماده 1 اين قانون به نحوي مسئوليت وزارت نيرو در امر آب و فاضلاب پيش بيني شده بود.

در سال 1354 قانون تشکيل شرکتهاي تأمين و توزيع آب و تأسيسات آب و فاضلاب شهرها از تصويب مجلسين گذشت. به موجب اين قانون شرکتهاي منطقه اي تابع وزارت نيرو موظف شدند براي بهره برداري از شبکه توزيع آب و احداث تأسيسات فاضلاب شهرها شرکتهايي را رأساً يا با مشارکت شهرداريها و بخش خصوصي با رعايت شرايط مذکور در قانون فوق ايجاد نمايند.

گرچه اساسنامه تيپ شرکتهاي موردنظر قانو گذار نيز تهيه شد ولي به دليل اختلاف نظر وزارت نيرو با وزارت کشور هيچگاه شرکتهاي موضوع اين قانون تشکيل نشد.

در همين راستا به موجب لايحه قانوني راجع به تغييرات وظايف وزارت نيرو اداره امور آب مشروب شهرها به عهده استانداري يا شهرداري هاي مربوط محول و مقرر گرديد آن قسمت از تشکيلات آب منطقه اي که عهده دار اين وظيفه است به شهرداري يا استانداري ذيربط منتقل گردد. همچنين مقرر شد اداره امور شبکه و توزيع آب شهري مناطقي که توسط وزارت نيرو اداره مي شود. طي مدت مناسبي به عهده شهرداريهاي ذيربط محول گردد که اين ذيربط محول گردد که اين ضوابط عملي نشد.

در سال 1361 با تصويب قانون توزيع عادلانه آب و به موجب تبصره 2 ماده 21 قانون فوق، تقسيم و توزيع آب شهري و اداره تأسيسات جمع آوري و دفع فاضلاب در داخل محدوده شهرها به عهده شرکتهاي مستقلي به نام شرکت آب و فاضلاب شهرها که بايد تحت نظارت شوراي شهر و وابسته به شهرداريها باشد محول گرديد و قرار شد که اساسنامه اين شرکتها يا مؤسسات ظرف مدت شش ماه تدوين و به تصويب هيأت وزيران برسد.



صرفه جويي در مصرف آب :

آب منشاء حيات است (آيه شريفه و جعلنا من الماء کل شيء حي) و در هر کشوري ميزان دسترسي به منابع آب تجديدپذير از جمله شاخص هاي مهم توسعه پايدار است و ادامه حيات اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي هر ملتي براساس چگونگي استفاده از منابع ارزشمند آب شکل مي گيرد.

1/1 ميليارد نفر از ساکنين کره زمين از فقدان دسترسي به آب آشاميدني سالم رنج مي برند و 6/2 ميليارد نفر نيز با کمبود سامانه ي دفع بهداشتي فاضلاب مواجه مي باشند. 8/1 ميليون نفر از مردم هر سال در اثر ابتلا به بيماري وبا جان خود را از دست مي دهند که 90 درصد آنها را بچه هاي زير 5 سال تشکيل مي دهند. براي مقابله با بحران آب سازمان ملل اهدافي را تحت عنوان اهداف توسعه هزاره به منظور کاهش فقط و دستيابي به توسعه پايدار تعريف نمود. يکي از اهداف مذکور (تا سال 2015) کاهش 50 درصدي افرادي است که به آب آشاميدني سالم و سامانه هاي بهداشتي دسترسي ندارند.

وقوع تنش هاي آبي در يک منطقه ناشي از به هم خوردن تعادل بين منابع آب و مصارف آب است، نسبت بين ميزان استحصال آب و کل منابع آب تجديدپذير در يک منطقه به عنوان يکي از شاخص هاي تعيين شدت تنش آب در آن منطقه شناخته شده است. در صورتي که اين نسبت بالاي 40 درصد باشد (به عبارت ديگر بيش از 40 درصد از کل منابع آب تجديدپذير استحصال شود) با تنش بالاي آب مواجه خواهيم بود و اگر اين شاخص بيش از 80 درصد شود در آن صورت وقوع بحران هاي شديد در آن منطقه اجتناب ناپذير است.

کشور ايران با بهره گيري از 71 درصد از منابع تجديدشونده در حال حاضر در شرايط تنش بالاي آبي قرار دارد و در برخي مناطق نيز شرايط بحران شديد آب حاکم است. چنين ميزان برداشتي تاثير مخربي بر کميت و کيفيت منابع آب خواهد داشت. لذا ضروريست با کنترل ميزان مصرف آب استحصالي از منابع محدود ارزشمند آب در کشورمان از شدت تنش هاي موجود کاست. اين مهم تنها در سايه ي يک عزم ملي براي تغيير فرهنگ مصرف آب و استفاده از تمام توان فکر و فني کشور براي تغيير الگوهاي مصرف آب در بخش هاي مختلف (شرب، کشاورزي و صنعت) امکان پذير خواهد شد.

در اين راستا و در سال 1365 در ابتداي تاسيس معاونت آب و فاضلاب، وزير نيروي وقت پيشنهاد داد با آغاز فصل گرما و افزايش مصرف آب هفته (ابتداي تابستان هر سال) به عنوان صرفه جويي در مصرف آب معرفي شود که هر روز با يک عنوان نامگذاري مي شود که همزمان تلاش گسترده اي در راستاي اطلاع رساني به مردم، مسئولان و دست اندرکاران صنعت آب صورت مي گيرد تا لزوم استفاده از شيوه هاي صحيح بهره مندي از منابع آب مورد توجه همگان قرار گيرد.

از آنجا که کمبود منابع آب در ايران تنها مربوط به ماه هاي گرم سال نبوده و کشور ما در اين خصوص با چالش جدي مواجه است و رسالت ما حفظ اين سرمايه ي حيات بخش براي آيندگان است، ضروري است که سياست هاي استفاده ي بهينه از آب در کليه ي بخش هاي جامعه به شکل نهادينه اجرا شود به شکلي که همگان خود را به عنوان حاميان و متوليان اين امر درنظر بگيرند.



روش هاي صرفه جويي در مصرف آب :

1 ) آبياري چمن و گياهان در صبح زود يا در شب ؛

2 ) روشن کردن ماشين لباسشويي و ظرفشويي با ظرفيت کامل ؛

3 ) کوتاه کردن زمان دوش گرفتن ؛

4 ) قراردادن تيغه چمن زدن در ارتفاع مناسب ؛

5 ) استفاده از روش آبياري قطره اي براي گياهان و درختچه ها و بوته ها ؛

6 ) نصب يک دوش خوب و کارآمد ؛

7 ) بازبيني و رسيدگي چمن ؛

8 ) کاشتن گياهان مقاوم متناسب با محل هاي موردنظر ؛

9 ) خيساندن ظروف هنگام شست شو با دست ؛

10 ) قراردادن آبپاش در محل مناسب ؛

11 ) استفاده از يخچال براي سرد کردن آب ؛

12 ) استفاده از يک تشت براي شست و شوي ميوه ها و سبزيجات ؛

13 ) استفاده از کود گياهي براي گياهان و بستر گل ها ؛

14 ) جارو کردن زمين به جاي شستن آن ؛

15 ) استخر سرپوشيده و وان هاي آب گرم ؛

16 ) وارسي براي پيدارکردن سوراخ و نشتي لوله و بستن آنها ؛

17 ) استفاده از آب آکواريم براي تغذيه گياهان ؛

18 ) ماداميکه گياهان هنوز به آبياري نياز ندارند آب ندهيد ؛

19 ) پوشاندن سطوح شيبدار به وسيله گياهان ؛

20 ) استفاده از مواد حيواني براي کنترل علف هاي هرز ؛

21 ) محدود کردن استفاده از کودهاي شيميايي ؛

22 ) استفاده از کارواش به جاي شست و شوي ماشين در خانه ؛

23 ) بستن آب به هنگام مسواک زدن ؛

24 ) استفاده از ماشين ظرفشويي بر اساس راهنماي کارخانه سازنده ؛

25 ) مجزا کردن لوله آب گرم ؛

26 ) عدم استفاده از توالت به جاي سطل زباله ؛

27 ) استفاده از نگهدارنده هاي طبيعي خاک ؛

28 ) شستن لباس هاي تيره با آب سرد ؛

29 ) اجازه بدهيد چمن هاي شما در تابستان خوابيده بمانند ؛

30 ) استفاده از آبپاش قطره اي بزرگ ؛

31 ) گياهان و گل ها را خيس نکنيد ؛

32 ) تغيير سيستم آبياري به سيستم اتوماتيک آبياري برنامه ريزي شده ؛

33 ) برنامه زمانبدي سيستم آبياري اتوماتيکي تان را تغيير دهيد ؛

34 ) شستن با آب کم ؛

35 ) شستن حيوانات اهلي در بيرون ؛

36 ) هوادهي چمن يک يا دو بار در سال ؛

37 ) بستن شير آب زمان تراشيدن صورت ؛

38 ) قراردادن يخ کنار نهال ها ؛

39 ) گرفتن دوش به جاي استفاده از وان ؛

40 ) استفاده از وسائل خانگي جديد ؛

41 ) کاشت و استفاده از گياهان مقاوم در مقابل آفت و خشکسالي.



روابط عمومي و اصلاح الگوي مصرف آب :

نامگذاري دوران کنوني به عنوان عصر اطلاعات و ارتباطات نتيجه قدرت و اثربخشي حيرت انگيز اطلاعات بر زندگي انسان هاست. به نحوي که ميزان دوري و نزديکي به منابع توليد و انتشار اطلاعات در زمينه هاي مختلف نشان دهنده جايگاه جوامع؛ نهادها و مراکز مختلف است. بر اين اساس و به اذعان صاحب نظران علوم ارتباطات روابط عمومي ها يکي از مراکز حساس تبادل و تلاقي اطلاعات در جامعه هستند که از يک سو دريافت کننده پيام هاي ارسالي از سوي مردم، افکار عمومي، رسانه ها و ساير منابع خارج از سازمان بوده و از سوي ديگر انتقال دهنده و منعکس کننده اطلاعات و رويدادهاي درون سازمان ها به بيرون و به ويژه ذينفعان هستند.

با توجه به وجود چنين جايگاهي و همچنين با توجه به نقش اطلاع رساني درست و به موقع در توفيق رسيدن به اهداف پيام نوروزي مقام معظم رهبري مبني بر اصلاح الگوي مصرف در کليه شئون زندگي، روابط عمومي ها مي توانند به عنوان يکي از بازوهاي موثر سازمان عمل کنند.

اصلاح الگوي مصرف بيش از هر اقدامي نيازمند فرهنگ سازي و به نوعي اصلاح فرهنگ حاکم بر عادت هاي مصرفي مردم است. يکي از مواردي که در پيام مقام معظم رهبري به عنوان نمادهاي نادرست بودن الگوي مصرف مطرح شد، زياده روي در مصرف و هدر دادن آب توسط مردم و مسئولان بود.

بنابراين روابط عمومي شرکت هاي آب و فاضلاب وظيفه ور سالت سنگيني در حرکت به سمت آرمان و اهداف شعار امسال دارند، البته اين روابط عمومي ها در سال هاي اخير برنامه ها و اقدامات گسترده و ارزنده اي در راستاي فرهنگ سازي و توجه دادن مردم به حفظ منابع آب داشته اند و در حد توان در اين راه کوشيده اند.

طرح شعار اصلاح الگوي مصرف از يک سو نشان دهنده اهميت و ارزش تلاش هاي گذشته روابط عمومي شرکت هاي آب و فاضلاب در ترويج فرهنگ مصرف بهينه آب بوده و از سوي ديگر فرصت مناسبي براي جلب مشارکت همگاني در حفظ و صيانت از آب به عنوان مايه حيات و کالاي توليدي گران قدر اين شرکت هاست.

براي رسيدن به نتيجه مطلوب در اين زمينه نيازمند برنامه ريزي همه جانبه و آينده نگر هستيم، چرا که يکي از تفاوت هاي اصلي روابط عمومي با تبليغات، برنامه ريزي است چرا که روابط عمومي براي بلند مدت برنامه ريزي مي کند اما تبليغات در کوتاه ترين زمان ممکن به دنبال نتيجه است، بر اين ساسا سال 88 و شعار آن مي تواند نقطه آغازين براي برنامه ريزي اثربخش و موثر در آينده باشد تا ضمن حفظ و توسعه خدمات تأمين آب شرب سالم و بهداشتي و همچنين دفع بهداشتي فاضلاب، رضايت و بهره مندي مردم را کسب نماييم و در نتيجه ضمن جلب اطمينان و اعتماد مشترکان، همراهي و مشارکت آنان در اجراي بهتر و موفق تر برنامه ها را به دست آوريم.