پروژه کارآفرینی قالیبافی

پروژه کارآفريني قاليبافي در 44 صفحه ورد قابل ويرايش


- 1 مقدمه :

فرش ايران داراي تاريخي بسيار طولاني است، در ايران از ديرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگيزه اي اجدادي داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجويان و آثار مكشوفه از گذشتگان گوياي آن است كه فرشبافي به صورت هنري دستي ، مردمي ، روستايي و عشايري در ايران سابقه بس دراز دارد.



پروفسور «رودنكو» كاشف «فرش پازيريك» معتقد است كه قالي مذكور كار مردم ماد يا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش هاي مشابه و هم زمان اين فرش در ستون هاي تخت جمشيد نيز اين نظريه را تاييد مي نمايد. آثار ديگري از جمله نقاشيهاي برخي هنرمندان قرون وسطي حاوي نقش قاليهايي است كه گفته اند بافت ايران بوده است . برخي مورخان در مورد حمله روميان به ايران و غارت دستگرد قالي را از جمله غنايمي كه در اين غارت به دست آورده شده، قيد نموده اند و نيز منابع يوناني از قاليهاي زربفت ايران ياد كرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندي كه به تأييد روايات مختلف، دربافت آن به كار رفته بوده اگر چه گاه در تعريف از آن راه اغراق پيموده شده اما خود نشانگر پيشرفت صنعت فرشبافي و صنايع جنبي از جمله طراحي و رنگرزي در ايران قديم مي باشد. فرش به عنوان نمودي از فكر و انديشه بشري و متاثر از حس نوجويي او در طول تاريخ خود با نشيب و فرازهايي روبرو بوده كه گاه با فراغت فكري هنرمندان و محيط مناسبي كه براي رشد و شكوفايي هنر ايشان ايجاد گرديده به حد اعلاي خود رسيده و گاه صدماتي كه بر اثر مصائب طبيعي و غير طبيعي بر پيكر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگي و خمود سوق داده است.



عصر مغول يعني قرن هفتم هجري را مي توان دروان بس غم انگيز براي انواع هنر ايراني دانست و پس از آن قرون دهم و يازدهم هجري را كه عصر صفويان است زمان شكوفايي طبع هنري مردم ايران بايد به شمار آورد. آغاز دوران صفوي متفارن با رشد بسياري از هنرهاي دستي و توسعه آن در كليه شئون جامعه بوده است. بسياري از هنرمندان ايراني در اين دوره ظهور كرده اند كه با اغتنام فرصت از آرامش و محيط مساعدي كه به وجود آمده عمر گرانبهاي خود را بر سر ارتقاء سطح كيفي هنر و صنايع دستي نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه هاي زيبا و هنرمندانه جايگاه اين صنايع به ويژه فرش را به حد اعلاء خود رسانيده اند و نام ايران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهميت عصر صفويه در اعتلاء هنر ايران و توجهي كه در اين زمان به صنعت قاليبافي مبذول شده، جا دارد به اين عصر و وضعيت هنرمندان و قاليباقي آن مشروح تر بپردازيم.



فرشهاي دوران صفويه را مي توان متعلق به دو گروه زماني دانست: اول: قاليهاي بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعيل وشاه طهماسب كه به"شاه طهماسبي" معروف است و خود مكتبي خاص دارد كه به همين نام شهرت يافته. شاه طهماسب همواره به تشويق هنرمندان و قاليبافان و طراحان مي پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتي نوشته اند، رنگرزي مي دانست و مستقيمأ طراحي مي نمود و بافندگان را راهنمايي مي كرد. از اين جهت در زمان پادشاهي او انواع صنايع ظريفه به ويژه قالي بافي راه ترقي پيمود و در طرح آن تغييرات كلي به وجود آمد. قاليهاي ترنجدار جانشين آن گروه از قاليهايي شد كه تا اواخر قرن 9 هجري در ايران بافته مي شد و بعدأ به طرح مغولي و تيموري شهرت يافت. علاوه بر قاليهاي ترنجدار در اين دوره بافتن قاليهايي با طرح حيوان و شكارگاه متداول شد. دوم: قاليهاي بافته شده در زمان شاه عباس كه به مكتب " شاه عباسي" معروف است. در اين دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهاي جديد به ويژه با استفاده از اسليمي ها و گلهاي مخصوص بوجود آمد برخي طرحهاي قالي در مكتب شاه عباسي عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار يا لچك ترنج/ ب – طرح شكارگاه/ ج – طرح درختي/ د – طرح گلداني .

اينك با توجه به سهولت ايجاد ارتباط بين هنرمندان نقاط مختلف و پيشرفت تكنيك طراحي و نقش پردازي، فرش همگام با ساير هنرها و صنايع مردمي رو به تكامل رفته است، طرحهاي محلّي به نقاط ديگر براي بافت فرستاده مي شود و هنرمندان از نتايج تجربيات ديگر همكاران خويش كاملاً با خبر مي گردند. وسايل كار طراحي پيشرفت نموده و تكنيك جديد به كمك هنرمندان آمده و ايشان به مهارت در تهيه و تكثير طرحهاي خود اقدام مي كنند. بازار هاي فرش جهاني به ويژه از اوائل قرن بيستم ميلادي رونق گرفته و اين خود تشويق دست اندركاران را در پي داشته و به ويژه در تبريز، كرمان، كاشان، اصفهان، اراك ، داد و ستد اين كالاي ارزشمند را رونق داده و در اين زمان است كه بازار صادرات فرش هاي نو و كهنه گرم شده و كارگاه هاي بزرگ براي پاسخگويي به تقاضاهاي روز افزون داير گرديده است. اين قاليها به اروپا به ويژه كشور آلمان و آمريكا حمل مي گردد و موجبات تقويت بنيه مالي كشور را در حد خود فراهم مي سازد و تجارت خارجي را به سرمايه گذاري در توليد فرشهاي مورد درخواستشان تشويق و ترغيب مي نمايد. مجموعه اين اقدام طي قرن اخير در جهت تقويت بنيه اقتصادي كشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمايه در كار طرح و رنگ فرش و سفارشات غير مسئولانه ايشان به كيفيت اين دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحيح بر كار بافت فرش و بسياري عوامل ديگر از جمله قيمت ها و چگونگي صادرات طي نيم قرن گذشته، رقباي فرش ايران را به ميدان رقابت كشانده واز سوي ديگر سودجويان را به سوء استفاده از غفلت دست اندركاران و انجام تقلباتي در مراحل مختلف تهيه موارد اوليه و توليد فرش وا داشته و در نتيجه موجبات سقوط كيفيت و كميت و گرمي بازار فرش ايران را فراهم نموده است به منظور ايجاد پيوستگي ارتفاء سطح كيفي اين دستباف ارزشمند و تداوم تاريخ پرآوازه ي آن هوشياري و كوششي همه جانبه لازم است كه اميد است عشق و علاقه عامه مردم به اين ميراث اجدادي خود آن را در ضمير كليه دست اندركاران بيدار سازد.
6- ذرع و نيم:

اين نوع فرش ها عموماً در ابعاد 156×104 سانتي متر تهيه مي شوند، بافت اين نوع فرش ها بيشتر در مناطق فارسي باف رايج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسي كه 104 سانتيمتر است و اضافه كردن نيم ذرع به آن (156 = 52+104) طول اين نوع فرش ها 156 سانتي متر مي گردد.
7- ذرع و چارك:

ابعاد اين نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتي متر مي باشند و بافت آنها نيز بيشتر در مناطق فارسي باف رايج است.
8- پشتي:

به فرش هايي گفته مي شود كه عرض آنها از 50 تا 80 سانتي متر و طول آنها از 80 تا 120 سانتي متر مي باشد و متداولترين اندازه پشتي 90×60 و يا 120×60 سانتي متر مي باشد. در نواحي گرگان و بجنورد به نوعي از پشتي ها كه پشت آنها گليم بافي شده است و مانند يك كيسه دردار تهيه شده اند قارچين مي گويند.
9- پادري:

اين فرش به اندازه پاگرد در ورودي كه معمولاً 70×50 است بافته مي شوند.


طرح هاي قالي

طرح هاي شكسته و گردان قالي

از نظر طراحان و برخي كارشناسان فرش، طرح هاي قالي به دو شيوه كاملاً متمايز از يكديگر قابل تقسيم بندي است:

1- شيوه روستايي (طرح هاي شكسته يا هندسي)

2- شيوه شهري (طرح هاي گردان يا منحني)

در بعضي طرح ها اين دو شيوه با يكديگر آميخته شده و شيوه ي تقريباً تلفيقي را با نام طرح شكسته گردان به وجود آورده كه به توضيح هر يك مي پردازيم:
طرح هاي شكسته: (روستايي يا هندسي)

اين طرح ها كه سه خط افقي، قائم و مايل را شامل مي شوند، جزء ابتدايي ترين و قديمي ترين طرح هايي هستند كه به ذهن هنرمندانِ طراح راه يافته است.

خط افقي شامل يك رديف گره است كه پهلو به پهلوي هم قرار مي گيرد.

خط عمودي (يا قائم ) مشتمل بر يك رديف گره است كه بالاي ديگري به روي يك جفت تار يا چله بسته مي شود.

خط اريب (مايل) نيز كه يك رديف گره را شامل مي شود، به تناوب يكي در بالا و يكي در كنار قرار مي گيرد و يك زاويه 45 درجه را تشكيل مي دهد.

نقشه هاي شكسته به واسطه سادگي مورد توجه بسياري از روستاييان است. اما هنوز در آسياي ميانه، تركيه، قفقاز و ايلات و عشاير ايران كاربرد فراوان دارد. شايد يكي از دلايل گرايش روستاييان به اين گونه طرح ها اين باشد كه از طرح هاي شكسته، بدون ترسيم بر روي كاغذ نيز مي توان استفاده كرد و به مهارت بسيار، نياز نيست. در صورتي كه طرح هاي گردان حتماً بايد بر روي كاغذ رسم شود، تا بتوان از آن استفاده كرد.
طرح هاي گردان: (شهري يا منحني)

طرح هاي گردان با كمك گرفتن از خطوط منحني به وجود مي آيند. اين نقش ها از ابتداي قرن نهم بسيار مورد توجه قرار گرفته اند، با استفاده از گل و بته ها و شاخه هاي دوار ساده و ابتدايي، به سرعت مراحل تكامل را پيموده اند. ايجاد نقش هاي گردان تنها توسط طراحان ماهر و بر روي كاغذهاي نقشه كشي ميسر است و بافنده نيز براي خواندن نقشه و بافت آن، بايد از مهارت ويژه اي بهره مند باشد. امروزه كاغذهاي طراحي در اندازه هاي گوناگون كار نقشه پردازي طرح هاي گردان را بسيار آسان كرده است.

واحد نقشه، ورقي است شطرنجي كه در اندازه هاي مختلف به خانه هاي مربع شكل كوچكي تقسيم شده است، هر مربع نيز به نوبه خود به مربع هايي بسيار كوچك (هر ضلع 10 خانه، جمعاً 100 خانه) تقسيم شده اند. هر خانه كوچك نشان دهنده يك جفت تار، يا يك گره است.

اوراق نقشه در طول نزديك به يك قرن مراحل مختلفي را طي كرده تا به شكل امروزي براي همگان مورد استفاده قرار گرفته است. تا دوران انقلاب مشروطيت و رواج صنعت چاپ، همه نقشه ها را با دست خط كشي مي كردند و بيشتر مرسوم بود كه اول نقاش، نقشه دلخواه را نقاشي مي كرد و بعد كسي كه كارش جدول بندي بود خط هاي عمودي و افقي را با مركب و به اندازه دلخواه – به نسبت ريزبافي قالي – روي صفحه نقاشي ترسيم مي كرد و چهارخانه هاي هر گروه و هر رنگ را در مي آورد. اين شيوه براي نقاش آسان تر و براي بافنده دشوارتر بود، چرا كه خط كش و چهارخانه سازي پس از نقاشي، گاه موجب مي شد يك گره در دو چهارخانه جا گيرد – نيم گره در يك چهارخانه و نيم ديگر در چهار خانه ديگر – و بافنده به دشواري مي توانست با اين نقشه ي ناميزان كار كند. از اين رو و از همان ابتداي كار استادان و هنرمندان سبك «نقطه زني» را ابداع كردند. اساس اين سبك بر آن بود كه روي كاغذ شطرنجي ترسيم شده، هر گره را بي كم و كاست و بي آنكه يك چهارخانه ميان دو گره مشترك باشد، به صورت يك نقطه رنگي در چهارخانه ها جاي مي دهند. رواج اين شيوه كار بافندگي را آسان تر و دقيق تر و وسيع تر كرد، هر چند كه نقطه زني براي نقاش بسيار دشوار بود. شايد همين دشواري كار سبب شد كه همه نقاشان خود را مرد اين ميدان نيافتند و شيوه ي ديگري كه كار نقاشي را آسان تر مي كرد و به سبك «دوره گيري» معروف است، پديد آوردند.

گزارش مختصر بازديد از واحد ها توليدي با خدماتي مرتبط با موضوع پروژه :

بازديد از کارگاه فرشبافي صنعتي رستمي ( شهرک ليا – خيابان امام خميني )

در اين بازديد به بررسي طرح هاي قاليبافي در حال اجرا در اين کارگاه پرداختيم و دارهاي قالي و روش هاي استفاده از آن را مورد بررسي قرار داديم و با ابعاد و نوع ساخت آنها آشنا شديم و با انواع گره در انواع فرشنها نيز آشنا شديم ، اين بازديد براي آشنايي با اين طرح بسيار مفيد بود و مطالعات مشاهده اي ما در اين مرکز ما را با بسيار موارد و نکات فني آشنا نمود .



جنبه هاي ابتکاري بودن و خلاقيت به کار رفته شده :

فرش يکي از کالاهايي است که ابتکار و نوآوري در آن در يک قالب خاص مي تواند باشد ، طرح و رنگ مدل ، اين سه از عوامل موثر در انتخاب و شهرت فرش هستند ، به عنوان مثال فرشهاي ترکمن در ايران به دليل نوع بافت و ترکيب رنگ شهرت فراواني دارند ، پس استفاده از يک طرح و رنگ خاص و متنوع که بتواند ديد بازار را به خو.د جلب کند و در عين حال منطبق با سليقه مردم باشد مي تواند يک ايده خوب براي کسب موفقيت باشد .