پروژه کارآفرینی راه اندازی گلخانه

پروژه کارآفريني راه اندازي گلخانه در 54 صفحه ورد قابل ويرايش


مقدمه :

گلخانه بخش محدودي از فضاست كه در آن كليه عوامل محيطي قابل كنترل بوده و براي كشتهاي متراكم و توليد محصول خارج فصل و يا خارج از محيط طبيعي گياه احداث ميگردد.

احداث گلخانه براي توليد ميوه هاي خارج از فصل و همچنين گل و گياهان زينتي از قرن ?? ميلادي در اروپا آغاز و در سالهاي اخير به منظور استفاده بهينه از منابع خاك وآب و يا اشتغال زايي در سراسر جهان گسترش يافته است.



تعريف گلخانه:

گلخانه بخش محدودي از فضاست كه در آن كليه عوامل محيطي قابل كنترل بوده و براي كشتهاي متراكم و توليد محصول خارج فصل و يا خارج از محيط طبيعي گياه احداث ميگردد.



انواع گلخانه ها :

گلخانه ها از نظر نوع تو ليد و نوع تيپ سازه داراي انواع مختلفي به شرح ذيل مي باشند.



تقسيم بندي بر اساس نوع توليد:

? گلخانه هاي توليدي سبزي و صيفي شامل محصولاتي نظير خيار, گوجه فرنگي, توت فرنگي, فلفل, بادمجان, طالبي, سبزيجات برگي (ريحان- شاهي و...) مي باشد.

? گلخانه هاي توليد گل و گياهان زينتي براي توليد انواع گلهاي شاخه بريده(رُز- ژربرا – گلايول – داودي) وگلهاي آپارتماني مي باشد.

? سالنهاي گلخانه اي توليد قارچ دكمه اي و قارچ صدفي

از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته چوبي يا سنتي و مدرن يا فلزي تقسيم مي شوند:



?) گلخانه هاي چوبي

اسكلت اصلي اين گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستيك مـي باشد. ارتفاع در ايـن سازه هـا ? تا ? متر و سيستم گرمايي و تهويه مناسبي ندارد و بدليل ارتفاع پايين مناسب كشت محصولاتي نظير خيار و گوجه فرنگي نمي باشد. مزيت اين گلخانه ها قيمت ارزان احداث هر واحد آن مي باشد ولي بدليل نامناسب بودن محيط داخلي براي رشد گياه معمولاً ميزان توليد در واحد سطح در مقايسه با گلخانه هاي مدرن بسيار كمتر است. بدلايل ذكر شده اين نوع گلخانه ها توسعه نيافته است و گلخانه هاي چوبي كه قبلاً احداث شده به تدريج به گلخانه هاي مدرن تبديل مي شوند.

?) گلخانه هاي فلزي يا مدرن



جدول ?

اسكلت اين گلخانه ها از فلز است كه معمولاً با پلاستيك هاي ضد اشعه ماوراء بنفش (uv) پوشش و داراي سيستم گرمايشي و تهويه مناسب مي باشد. ارتفاع اين نوع گلخانه ها بيش از ?/? متر است و بدليل شرايط مناسب رشد گياه در اينگونه سازه, عملكرد در واحد سطح نسبت به گلخانه هاي چوبي افزايش دارد.

اتصال قطعات در گلخانه هاي فلزي بوسيله پيچ ومهره(پرتابل)و يا استفاده از جوش مي باشد. هزينه واحد گلخانه هاي پرتابل نسبت به سيستم جوشي ??-??% بيشتر است ولي نصب آن آسانتر و تغييرات در سازه راحت تر است.



سالنهاي گلخانه اي توليد قارچ هاي خوراكي:

كارگاههاي توليد قارچ هاي خوراكي با بلوك, آجر, سيمان, بصورت يك ساختمان معمـولي ســاخته مي شود و در آن امكانات گرمايشي, سرماساز و رطوبت ساز تعبيه مي شود.

بعضي از كارگاههاي توليد قارچ بصورت گلخانه اي احداث ميگردد ولي با توجه به اينكه رشد قارچ به نور ناچيزي نياز دارد. پوشش هاي گلخانه ها از نوع پلاستيك هاي رنگي كه نور ناچيزي بايد از آن عبور كند انتخاب مي شود.

قارچ هاي خوراكي كه در ايران پرورش داده مي شوند عبارتند از قارچ دكمه اي و قارچ صدفي, توليد قارچ دكمه اي علاوه بر سالنهاي پرورش نياز به كارگاه توليد كمپوست دارد كه توليد كمپوست آلودگي محيط را به همراه دارد. لذا بايد اين كارگاهها در خارج از مناطق مسكوني و با مجوز سازمان حفاظت محيط زيست احداث شود.

بستر پرورش قارچ صدفي كاه وكلش غلات است و چون نيازي به كمپوست ندارد موجب آلودگي محيط نمي شود و در مناطق مسكوني هم مي توان به پرورش آن اقدام نمود و نيازي به مجوز سازمان حفاظت محيط زيست ندارد.



? انواع بسترهاي كاشت محصولات گلخانه اي

بستر كاشت در گلخانه ها به دو صورت خاكي و يا هيدروپونيك(بدون خاك)هستند كه در كشت خاكي ريشه گياه در خاك قرار ميگيرد كه در اين روش مديريت تغذيه آسان و نياز به دانش فني زيادي ندارد ولي مقداري از مواد غذايي مصرفي از دسترس گياه خارج و بيماريهاي خاكزي همواره كشت را تهديد مي كند.





جدول ?

در كشت هيدروپونيك ريشه گياه در موادي نظير پرلايت, پشم سنگ, ليكا, ماسه و....... قرار داده مي شود و مواد غذايي مستقيماً در دسترس گياه قرار ميگيرد كه اين روش مصرف آب را كاهش, بيماريهاي خاكزي كم و عملكرد را در واحد سطح افزايش مي دهد امّا نياز به دانش فني بالا و مدير كارآزموده و متخصص دارد و هزينه ساخت هم ??-?? درصد افزايش مي يابد.

مهمترين مزيت توليدات گلخانه اي نسبت به توليد در فضاي باز عبارتند از: اشتغالزايي بالا, مصرف آب كم و افزايش توليد در واحد سطح.



عملكرد= توليدات گلخانه اي

مهمترين مزيت توليدات گلخانه اي نسبت به توليد در فضاي باز عبارتند از: اشتغالزايي بالا, مصرف آب كم و افزايش توليد در واحد سطح.



شرايط لازم براي احداث گلخانه

براي احداث هر گلخانه بايد موارد ذيل مد نظر قرار گيرد:



? محل مناسب احداث گلخانه

خاك محل احداث گلخانه بايد داراي بافتي متوسط, زهكشي مناسب, فاقد شوري و قليائيت, آهك و گچ باشد. محل گلخانه حتي الامكان نزديك جاده هاي اصلي يا داراي جاده هاي مناسب باشد. شيب هاي تند, محلهاي بادگير مكان مناسبي براي احداث گلخانه نيستند. ابعاد زمين بايد طوري انتخاب شود كه بتوان گلخانه ها را در جهت شمال – جنوب در آن احداث نمود.



? وجود آب كافي با كيفيت مناسب

حداقل آب مورد نياز براي ????مترمربع گلخانه در هر شبانروز در فصل تابستان(پيك مصرف)??-? مترمكعب است كه با توجه به ميزان آب موجود, سطح گلخانه قابل احداث را ميتوان مشخص كرد. علاوه بر مقدار آب, كيفيت آب از عوامل مهم در توليد محصولات گلخانه اي است.

تحمّل گياه نسبت به املاح موجود در آب آبياري متفاوت است. مهمترين عامل محدود كننده براي كشت هاي گلخانه اي شوري يا EC آب است.

EC قابل تحمّل براي گياهان در جدول (شماره?) بيان گرديده است.

ميزان EC اگر از مقادير ذكر شده بيشتر گردد عملكرد محصول كاهش مي يابد. علاوه بر EC, ميزان سديم قابل جذب(S.A.R),كلر, بيكربنات موجود در آب هم در عملكرد محصول مؤثرند لذا لازم است قبل از احداث گلخانه از آب مورد استفاده, آزمايش كاملي بعمل آيد.



EC مناسب براي كشت محصولات گلخانه اي

جدول ?

نوع محصول / EC قابل قبول

خيار / ?

گوجه فرنگي / ?/?

توت فرنگي / ?

فلفل / ?

خربزه / ?

گل رز / ?/?

آلسترومريا / ?/?

ليسيانوس / ?

گلايول / ?



تجهيزات و ادوات مورد نياز در گلخانه ها

از تجهيزات و ادوات مورد نياز گلخانه ميتوان به سيستم گرمايشي, سرمايشي, ژنراتور و... اشاره نمود.

الف) انواع سيستم گرمايشي:

?) سيستم مركزي:

سيستم شوفاژ (براي گلخانه هاي بالاي ?/.هكتار) در اين سيستم از بخار آب يا آب داغ استفاده مي شود.

?) سيستم موضعي:

بخاري شامل سه دسته, بخاريهاي منفرد يا تراكمي– بخاريهاي كنوكسيوني يا همرفتي– بخاريهاي تابشي با انرژي پايين.

ب) انواع سيستم سرمايشي:

?) سيستم خنك كننده تابستانه:

ـ سيستم خنك كننده فن وپد:

متداولترين سيستم تابستانه در گلخانه ها به شمار مي رود.

(Fan and pad evaporative coding system)

?،?. سيستم خنك كننده تبخيري (مه پاش)

(Fog evaporating cooling system)

?) سيستم خنك كننده زمستانه

ــ سيستم تيوپ– پنكه

( ّFan tube ventilation)



استاندارد در گلخانه:

تامين نيازهاي غذايي بشر همواره جزء اولين تلاشهاي انسان بوده است. با گذشت زمان و با افزايش جمعيت و پيشرفت روزافزون دانش فني در جوامع بشري نياز به اصلاح روشهاي سنتي توليد و دستيابي به راندمان بالا و كيفيت عالي محصولات توليد شده كاملاً محسوس بوده است. بر اين اساس متخصصين امر كشاورزي اقدام به ارائه? راهكارهاي اصولي با هدف بالا بردن عملكرد و كاهش هزينه? تمام شده? محصولات، ضمن رعايت اصل كيفيت نموده‌اند. روشهاي به‌زراعي متداول نمونه‌اي از اين راهكارها مي‌باشد كه تا حدودي توانسته است اهداف مورد نظر متخصصين امر را تامين نمايد.

تعيين فواصل مناسب كاشت، معرفي نوع، مقدار و زمان استفاده از كودهاي شيميايي، روشهاي كارآمد مبارزه با آفات و ... از ديرباز مورد توجه متوليان امر كشاورزي بوده است.

در اين ميان گلخانه به جهت راندمان بالا و سهولت در امر توليد و ... مورد توجه متخصصين سازمان تغذيه خار و بار جهاني (FAO) قرار گرفت و اين سازمان در راستاي افزايش ميزان بهره‌وري‌ و كيفيت توليدات و كاهش هزينه‌هاي جاري استانداردهايي را معرفي كرد كه امروزه اين استانداردها در اكثر نقاط دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از جمله اين استانداردها مي‌توان به استاندارد ساختمان و سازه? گلخانه و استاندارد روش كشت و مبارزه با آفات و امراض اشاره كرد.

در طرحي كه اين سازمان براي سازه‌هاي گلخانه‌اي معرفي كرده تمام اسكلت گلخانه پيش ساخته و بدون استفاده از هرگونه جوشكاري و تماماً فلز آهن گالوانيزه بوده و توسط پيچ و مهره و بست مونتاژ مي‌شود.

ارتفاع و عرض دهانه بنا به نوع كشت متفاوت بوده و اين سازه از نظر مهندسي لزوماً بايد در برابر باد با سرعت ??? كيلومتر در ساعت و وزن برف تا ارتفاع ?? سانتيمتر (در صورت روشن بودن سيستم گرمايشي) مقاوم باشد. در اين سازه جهت تهويه? مناسب، پنجره‌هاي كناري به ارتفاع ?/? متر در طرفين و سيستم پد و فن در ابتدا و انتهاي گلخانه و پنجره? سقفي سراسري دقيقاً در راس كمان تعبيه مي‌شود. براي پوشش اين سازه از پلاستيك آنتي UV (حداقل داراي ?% ماده? موثر) و ضد عرق و در مكانهاي سردسيري و كم نور استفاده از پوشش پلي كربنات دو جداره (حداقل فاصله? دو جداره ? ميليمتر) پيشنهاد مي‌شود. جهت حفظ دما و انرژي، اين سازه به صورت به هم پيوسته بوده و حتي‌الامكان يك‌پارچه و داراي اندازه? طول و عرض نزديك به هم (تقريباً مربع شكل) مي‌باشد.

طرحي كه اين سازمان براي روش كشت استاندارد معرفي كرده است، كشت به روش هايدروپونيك مي‌باشد. متخصصين علم تغذيه گياهي با در نظر گرفتن تمهيدات خاص ضمن يك حركت جسورانه روشي را پيشنهاد كردند تا طي آن خاك زراعي به مفهوم عام از مجموعه روشهاي كشت گياهان حذف شده و تغذيه گياهان با استفاده از محلولهاي غذايي دقيق صورت گيرد.

اين روش ابتدا توسط سازمان فضانوردي ايالات متحده (ناسا) براي تامين غذاي فضانوردان بدون نياز به خاك در فضا طراحي شد. سپس محققين به ارزش بالاي توليدي اين سيستم پي بردند و بحثها بر روي استفاده از اين سيستم براي توليد تجاري محصولات در كشورهاي پيشرفته آغاز شد. آزمونها و مطالعات بيشتر نشان داد كه اين روش توليد گياهان داراي مزاياي بسيار زيادي نسبت به روشهاي سنتي مي‌باشد.

هيدرو پونيک يا آب کشت عبارت است از کشت گياه در آب يا محلول غذايي . در تعريف عملي ديگر اين روش طريقه کاشتي است که در آن گياهان، هر بار که آبياري مي شوند، مواد غذايي کودي هم به آنها داده مي شود.

استفاده از هيدروپونيک توام با گلخانه ، سيستمي با تکنولوژي سطح بالااست. ميزان توليد در چنين سيستمي نيز بسيار بالا بوده و از نظر مصرف آب و زمين بسيار با صرفه و در برابر شرايط جوي محفوظ است. از آنجا که تنظيم شرايط محيطي ريشه و هوا اهميت فوق العاده اي در يک چنين سيستمهاي کشاورزي دارد، پرورش گياه در فضايي انجام مي گيرد که در طراحي آن کنترل حرارت محيط ريشه و هوا ، نور ، آب ، تغذيه گياه و شرايط نامساعد جوي تماماً در نظر گرفته شده است.



مزاياي استفاده از اين روش به شرح زير مي باشد:

? افزايش طول دوره رشد گياهان و مخصوصاً سبزيجات ميوه اي

به گونه اي كه مي توان زمان ميوه دهي را براي محصولاتي مانند خيار و گوجه فرنگي تا ? ماه افزايش داد كه اين امر خود به دليل عدم تلاش گياه و عدم صرف انرژي زياد براي جذب مواد غذايي مورد نياز مي‌باشد كه موجب جوان‌تر و شاداب‌تر ماندن بوته ها مي‌شود. در اختيار قرار گرفتن مواد غذايي بدون هيچگونه كم و كاستي در عناصر ماكرو و ميكرو موجب بالا رفتن كيفيت ميوه ها و همچنين افزايش كمي تعداد ميوه ها مي‌شود. همچنين ارقام مورد استفاده در سيستم هايدروپونيك به دليل عدم وجود مشكل تغذيه اي، ارقامي با عملكرد بالا و رشد زايشي قوي (براي محصولات ميوه اي) هستند كه اصطلاحا ارقام پرگل ناميده مي شوند و راندمان محصول را به ميزان قابل توجهي بالا مي برند. برداشت بالاترين ميزان محصول سيستم را از نظر اقتصادي حتي در اراضي گرانقيمت يا نواحي پر تراکم مقرون به صرفه مي سازد.



? كمترين استفاده از مواد سمي و شيميايي براي كنترل آفات و بيماريها

با در نظر گرفتن محيط كشت گياهان و ضمن رعايت بهداشت محيط گلخانه مي توان آلودگي را در اين سيستم كشت گياهان به حداقل رسانيد به گونه اي كه نياز به استفاده از علفكشها به صفر رسيده و سموم دفع آفات نباتي نيز در حداقل مقدار ممكن استفاده مي‌شود كه موجب بالا رفتن ارزش غذايي محصولات مي شود. همچنين به علت عدم وجود خاك، مشكل عمده? توليدكنندگان محصولات گلخانه‌اي كه بيماري‌هاي خاكزاد مي‌باشد در اين روش منتفي مي‌گردد.



? كاهش هزينه هاي جاري توليد

استفاده از سيستم هايدروپونيك به دليل كاهش نيروي كار انساني، عدم نياز به عمليات خاك ورزي و استفاده از سموم و عدم نياز به مبارزه با علفهاي هرز موجب كاهش هزينه هاي جاري توليد مي شود. مخارج کار براي شخم و آماده سازي زمين ، تدخين خاک و ضد عفوني آب آبياري و ديگر عمليات سنتي عملاً حذف ميشود.

در جاهايي که خاک (زراعي) وجود ندارد يا در جاهايي که خاک آلوده به بيماري هست گياهان را ميتوان به اين روش کشت نمود .

کنترل بهتر شرايط محيطي ( محيط ريشه ، تغذيه و آبياري به موقع) يکي ديگر از مزاياي اين سيستمها است و در شرايط گلخانه از لحاظ نور ، درجه حرارت ، رطوبت و ترکيبات شيميايي هوا قابل کنترل است.

از آب حاوي مقادير بالاي نمک محلول با دقت زياد ميتوان استفاده کرد. چنانچه نمکهاي محلول آب مصرفي بيشتر از ??? ppm باشد از يک سيستم آبکشت باز ميتوان استفاده کرد و در آن با شستشوي مکرر محيط کشت از تجمع بيش از حد نمکهاي محلول ميشود جلوگيري کرد

سرمايش

معمولاً ممکن است گردش هوا به تنهائي توسط تهويه در اواسط تابستان کافي نباشد. در تابستان اغلب لازم است که دماي هوا با استفاده از سرمايش تبخيري کاهش يابد. همچنين ممکن است در طول تابستان شدت تابش خورشيد براي گياهان خيلي زياد باشد. لذا در طول اين دوره ممکن است سرمايش تبخيري، ايجاد سايه با رنگ‌آميزي ضروري باشد.

سيستم سرمايش تبخيري شامل يک فن و يک اپراتور براي تبخير آب مي‌باشد. بدين‌وسيله هوا خنک‌شده و رطوبت آن افزايش مي‌يابد. طي فرآيند سرمايش تبخيري، گرماي هوا براي تغيير حالت آب از مايع به بخار گرفته مي‌شود. به اين ترتيب هواي خنک و مرطوب به گلخانه وارد مي‌شود، در حالي‌‌که هواي گرم داخل از طريق دريچه‌هاي سقفي و ديگر منافذ به خارج رانده مي‌شود.

سيستم سرمايش تبخيري در حالتي‌ که رطوبت هواي خارج پائين باشد، بهتر و مناسب‌تر عمل مي‌کند. اين سيستم را مي‌توان بدون تبخير آب براي تجديد هواي گلخانه مورد استفاده قرار داد. ظرفيت سيستم سرمايش تبخيري بايد ? تا ?/? برابر حجم گلخانه باشد



دي‌اکسيدکربن و نور

دي‌اکسيدکربن و نور براي رشد گياهان ضروري مي‌باشد. صبحگاهان با بالا آمدن آفتاب، گياهان توليد انرژي غذائي (فتوسنتز) را آغاز مي‌کنند. ميزان دي‌اکسيدکربن در گلخانه، به واسطه مصرف توسط گياهان، کاهش مي‌يابد.

با تجديد هوا مي‌توان ميزان دي‌اکسيدکربن را به اندازه ميزان آن در محيط بيرون بالا برد. از آنجا که ‌دي‌اکسيدکربن و نور در فرآيند فتوسنتز مکمل يکديگر هستند، با تأمين روشنائي تکميلي و تزريق دي‌اکسيدکربن مي‌توان بازده سبزيجات و گلدهي محصولات را افزايش داد. دي‌اکسيدکربن مايع، يخ خشک و احتراق سوخت‌هاي بدون سولفور مي‌تواند به‌عنوان منابع تأمين دي‌اکسيدکربن مورد استفاده قرار گيرد.







شرايط محيطي

فعاليت‌هاي شيميائي صورت گرفته در فرآيند فتوسنتز گياهان، مستقيماً متأثر از شرايط محيطي مي‌باشد. فتوسنتز به عواملي مانند دما، شدت نور و وجود آب و موادغذائي وابسته است. تنفس گياه نسبت به دما حساس مي‌باشد. محدوده دمائي توصيه‌شده براي بيشتر گياهان گلخانه‌اي که منجر به بالاترين بازده فتوسنتزي مي‌شود، چيزي بين ?? تا ?? درجه فارنهايت مي‌باشد. بنابراين بدون توجه به اينکه گلخانه براي چه‌کاري مورد استفاده قرار مي‌گيرد، بايد محيط آن کنترل شده باشد. اين‌کار براي سلامت گياهان گلخانه ضروري مي‌باشد.

انتخاب بذر:

بعد از انتخاب زمان کشت بايد بذر مناسب و خوبي انتخاب کنيم که بر اساس تقسيم بندي اقليم هاي مناسب صورت مي گيرد.مثلا براي مناطق جنوبي که زمان کشت از اوائل مهرماه شروع مي شود و تا آخر خرداد سال بعد مي توان برداشت محصول داشت و يا مناطق شمالي و مرکزي که کار کشت از اوائل دي ماه شروع مي شود بذرهاي تک گل پيشنهاد مي شود که داراي برگ هاي کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره هاي طولاني مناسب مي باشد ولي در اقليم هاي که دو فصل کشت دارند بهتر است از واريته هاي پرگل که محصول زيادي در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد.

شايان ذکر است که بسياري از کشاورزان بدون توجه به نوع واريته و زمان کشت آن و تنها به علت پر گل بودن آن اقدام به کشت در فصولي مي نمايند که مناسب حال آن بذر نيست در نتيجه با مشکلاتي مواجه مي شوند که براي آنها اندکي ناشناخته و غريب مي نمايد.کشاورزاني که آشنايي با خواص واريته هاي مختلف ندارند اشتباه عمده اي را مرتکب مي شوند و آن اين است که واريته هاي پر گلي را که براي فصول بهاره کشت نموده اند و محصول خوب و زيادي برداشت کرده اند مجددا براي کشت پائيزه انتخاب مي کنند. با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول روز تعداد زيادي ميوه هاي کوچک در هر بوته مشاهده مي کنند که به علت ريز ماندن ميوه ها بر روي ساقه محصولي برداشت نمي کنند و با تصوراتي که دارند کود و سم را به گياه تحميل مي کنند در حالي که بذر هاي تک گل بوده و از آن ميوه کمتري مشاهده مي کنند اما محصول بيشتري برداشت مي شود.



نحوه کشت :

پس از انتخاب بذر بايد فکر نحوه کشت باشيم به طور کلي در مقابل ما دو راه براي کشت بذر قرار دارد. يکي کشت مستقيم و کشت به صورت خزانه که از اين دو راه به خاطر صرفه جويي در استفاده از امکانات گلخانه اي و مراقبت بيشتر و بهتر تا جوانه زدن بهتر است از کشت در خزانه بهره گيري کرد. براي کشت مستقيم زمين بايد رطوبت کافي داشته و به اصطلاح گاورو باشد و بهتر است زير و روي بذر به مقدار مورد نياز بيته موس ريخته شود.

بهترين خاک براي کشت در گلدانهاي نشاء ماده اي طبيعي به نام بيته موس مي باشد که در بازار انواع خارجي و ايراني آن يافت مي شود.اگر محل قرار گرفتن سيني نشاء داراي درجه سانتي گراد حرارت بوده و نور و رطوبت کافي وجود داشته باشد پس از ? تا ? روز بذر جوانه مي زند و چنانچه شرايط مناسب نبوده و عوامل نور و گرما و رطوبت به صورت دلخواه نباشد اولا در زمان جوانه زني تاخير ايجاد مي شود و ثانيا در جريان رشد گياه نيز اختلالاتي پديدار خواهد شد. توصيه مي شود اين نوع بذرها را به علت گراني آنها ساعت قبل از کاشت در زمين و يا گلدان در يک پارچه نخي و يا پنبه اي در دماي درجه سانتي گراد نگهداري کرد. بايد دقت کرد قبل از اين کار بذرها ابتدا در آب ولرم خيسانده شوند از طرفي بايد مراقبت هاي لازم را به عمل آورد تا گياه جوان بدون آفت و بيماري به زمين منتقل شود.