پژوهش علمی کامل مفهوم تقوا از ديدگاه قرآن وسنّت

مقدمه
تقوا به معنای حفظ کردن خویشتن از چیزی است که انسان از آن می ترسد. این واژه از ریشه وقی گرفته شده است که به معنای حافظ و سپر است. انسان برای آن که خود را از زیان جنگ حفظ کند و آثار شمشیر و نیزه و تیر را از خود دفع سازد تن را به سپر می سپارد تا وی را نگه دارد و آسیبی به او نرسد. تقوا در اصطلاح شرعی به معنای نگه داری نفس از چیزی است که موجب گناه می شود و گرفتار خشم و غضب الهی می گردد. برای دست یابی به مقام تقوا و رهایی از خشم الهی شخص می بایست از هر آن چه خداوند از آن بازداشته است پرهیز کرده و به هر چه فرمان داده انجام دهد.
بنابراین تعریف تقوا به ترک و پرهیز از آن چه نهی کرده و بازداشته است، تعریف جامعی نیست؛ چنان که ترجمه آن به پرهیز و پرهیزگاری بیانگر معنا و مفهوم قرآنی آن نمی باشد؛ اگر چه حتی در این تعریف پرهیزگاری را به معنای ترک برخی مباحات نیز معنا کرده و ترک آن را کمال تقوا قرار دهیم؛ زیرا تقوا درحقیقت، چیزی جز حرکت در راه راست و صراط مستقیم نیست که این راه دربردارنده همه آن چیزی است که ما از آن به دین یاد می کنیم؛ از این رو می توان تقوا را در اصطلاح و فرهنگ قرآنی به معنای عمل به دین دانست و یا پا از این فراتر نهاده و تقوا را به معنای دین داری در حوزه ایمان و عمل دانست. بنابراین می توان گفت که در مفهوم قرآنی تقوا در همان معنای دین داری به کار رفته است و متقی همان دین دار است که در حوزه های مختلف خود را به اشکال گوناگونی نشان می دهد.
تقوای واقعی همان است که انسان را نجات می دهد، انسان را آزاد و رها می کند. انسان در زیر امتحانها (چه امتحان به نعمتها و چه امتحان به نقمتها) باید تقوا داشته باشد که این تقواست که او را نجات می دهد و آزاد و رها می کند و انسان باید با همه اینها درگیری پیدا کند منتها باید خود را آزاد کند.
تاکنون به منظور تبيين لغات و الفاظ قرآن، تأليفات ارزشمندى از سوى انديشه وران و محققان ارائه شده است که هرکدام از ويژگيهايى برخوردار بوده و نقش بسزايى در تفسير وبيان آيات قرآن داشته است، ولى ازآن جا که قرآن درياى بيکران معارف و گنجينه بى نهايت دانش است، بسنده کردن به تحقيقات موجود با توجه به محدوديت آنه، مانع دريافت بهتر و درک ژرف تر کلام خداست و شايسته است پژوهشگران و محققان اسلامى در هرزمان به ميزان توان خود، در جهت توسعه ورشد تحقيقات قرآنى گام برداشته و با تبيين بهتر و رساتر فرهنگ ومعارف قرآن و ارائه آن به جامعه انسانى، رسالت خويش را به انجام رسانند.
پایان نامه حاضر که پژوهشى است درباره واژه(تقوا) و کلمات هم خانواده آن در قرآن، به همين هدف تدوين شده و محتواى اصلى آن تبيين مفهومى و بررسى جنبه هاى صرفى تقوا در قرآن است. و درصدد اثبات اين مطلب که مراد از (تقوا) در قرآ ن، همواره يک معنى و مفهوم مشخص و قالبى نيست، بلکه زمينه هاى گوناگون و جنبه هاى کاربردى آن در تبيين مراد، نقش مؤثرى داشته و به معنى و مفهوم آن شکل خاص مى بخشد.


بیان مساله
طبيعت آدمي منفعت جو و طالب سود و فايده است و تا فايده كاري را نداند به آن دست نمي زند. از اين رو داشتن انگيزه نخستين گام براي حركت در يك مسير است. قرآن و روايات علاوه بر آن كه به ارزش و اهميت تقوا، تفسير آن و عوامل و موانع خويشتنداري و اوصاف و ويژگي هاي متقين اشاره مي كند به طور گسترده به تبيين آثار و ثمرات تقوا در زندگي فردي و اجتماعي و دنيوي و اخروي اين مساله پرداخته و از اين طريق در راستاي تحريك انگيزه ها قدم برمي دارد. شناخت مفاهیم اخلاقی قرآن باید مبتني بر مقدّمات علمي باشد؛ زيرا، متن پژوهي براساس شناخت مفاهيم صورت مي‌گيرد و اگر واژگان و مفاهيم كليدي يك متن به درستي معنا نگردد، دستیابی به مفهوم و پیام متن میسّر نخواهد شد. از دیگر سو قرآن كريم و روايات ائمّه‌ی طاهرين : به زبان عربي است، اوّلين گام براي پژوهش‌هاي قرآني و روايي، شناخت مفاهيم قرآني‌ - روايي است و شناخت مفاهيم قرآني‌ ‌- روايي ارتباطي بس تنگاتنگ با تفسير قرآن، فقه الحديث و استنباط مفاهيم ژرف و بالا بلند ديني دارد، و از آنجا كه در قرآن و روايات مفاهيم ديگري با تقوا مرتبط‌اند، بحثي لغوي، قرآني و روايي در اين باره راهگشاست.