معرفی مسجد حکیم اصفهان

معرفی مسجد حکیم اصفهان

تاریخچه اصفهان

اصفهان در میان شهرهای ایران گوهری یگانه است که در پی فراز و فرودهای تاریخی و از پس غبار قرون و اعصار همچنان درخششی ناب و سحرانگیز دارد. چنان تازه و پرطراوت است که گوئی هم امروز پا به عرصه هستی نهاده و چنان اصیل و ریشه دار که گوئی همواره بوده. فرهنگ غنی و طبیعت زیبای اصفهان هماهنگی شگفتی دارند چنانکه گوئی بازتاب یکدیگرند.گنبدهای فیروزه ای ، آسمان آبی را طنین تکرار بخشیده ، گلدسته های بلند ، ندای خاموش چنارهای کهنسال را که آیه های خاکی خداوندند به بانگی رسا نغمه توحید سرداده و نقش و نگار گل و بوته ها و اسلیمی ها ، باغهای خرم و شاخه های پرشکوه را بی خزان و جاودان کرده و جلوه های رنگ و نور در کاشی ها ، آفتاب درخشان اصفهان را معنای تازه ای بخشیده است.اصفهان از دیرباز بخاطر وجود پربرکت زاینده رود ، این سرچشمه حیات ، از کانونهای مهم زندگی در این سرزمین بوده است ، چنانچه در تمامی ادوار تاریخی شناخته شده از شهرهای مهم ایران به شمار میرفته است.در دوره هخامنشی آن را گابا یا گی می نامیده اند که بعدا به جی تبدیل شده و از اقامتگاههای ویژه پادشاهان و از استانهای مهم ایران بوده است. در دوره اشکانی نیز اصفهان یکی از چهار ایالت پهله قدیم و از مراکز مهم حکومت اشکانی بوده است . قلعه سارویه و گنجینه بزرگ کتاب آن مربوط به همین دوره است. در دوره ساسانی اصفهان مرکز تجمع سپاهیان و پادگان مرکزی ایران بوده است و از همین رو آن را اسپاهان یا سپاهان نامیده اند. اصفهان در سال 21 هجری به تصرف سپاهیان اسلام در آمد و در سده های چهارم و پنجم هجری در دوره حکومت دیلمیان اصفهان پیشرفت و عمران بسیاری یافت ، کتابخانه بزرگی داشت و مهمترین مرکز علوم دینی ، ادبی و فلسفی در ایران بود. در همین دوره است که ابن سینا دانشمند و فیلسوف بزرگ ایران به تدریس می پردازد و چندی نیز وزارت می یابد.اصفهان در دوره سلجوقی و صفوی که بعنوان پایتخت برگزیده شده به اوج شکوه و عظمت خود دست یافت و یکی از بزرگترین و آبادترین شهرهای جهان بود. در فاصله میان دوره سلجوقی و عصر صفوی یعنی در دوره اوج و شکوفائی دو مصیبت بزرگ نیز بر اصفهان وارد آمد. یکی حمله مغول در قرن هفتم و دیگری قتل عام تیمور در اواخر قرن هشتم . اما اصفهان آنچنان که در طول تاریخ پرفراز و نشیبش نشان داده بار دیگر از میان آتش و خاکستر سربرآورد شکوه گذشته را باز یافت .اکنون اصفهان بعنوان یکی از زیباترین شهرهای جهان با پشتوانه عظیم فرهنگی ، هنری ، صنعتی و اقتصادی خود مورد توجه جهانگردان و ایرانگردان داخلی و خارجی قرارگرفته است.

مسجد حکیم

از جمله مساجد بسیار جالب و مشهور عصر صفوی، مسجد حکیم اصفهان است که کاشیکاریهای زیبا و خطوط متنوع، کار اساتید نامدار عصر صفویه، آن را در عداد یکی از شاهکارهای معماری اسلامی قرار داده است.

این مسجد با شکوه در محل مسجدی واقع شده که در دوران حکومت دیالمه آن را جورجیر می نامیده اند. و چون در انتهای بازار رنگرزان واقع بوده به جامع رنگرزان نیز معروف بوده است. امروز جز سردر این مسجد بر جای نمانده است. در نمای این سردر اختلاف سطح ها را با نوعی اندود پر کرده بودند که پس از زدودن اندودها طرحهای بسیار جالب توجهی نمودار گشته است . این سردر نفیس و باشکوه با 1000 سال قدمت یکی از آثار طراز اول صدر اسلام به شمار می رود. مسجد حکیم در زمان سلطنت شاه عباس دوم صفوی ساخته شده است. علت نامگذاری این مسجد به «حکیم» این بوده که بانی مسجد «محمد داوود» نامی بوده که به طبابت اشتغال داشته و حکیم داوود نامیده می شده است.

مورخین و محققینی که در تاریخ صفویه تتبع و مطالعه کرده اند درباره این شخص می نویسند : وی طبیب شاه عباس دوم بوده که به دلائلی مورد خشم قرار می گیرد. و از بیم جان به هندوستان می گریزد. و چون در آن دیار ترقی می کند و برخی معالجاتش در مورد بزرگان و امرا موثر واقع می شود به لقب تقرب خان ملقب شده و ثروت زیادی می اندوزد. حکیم داوود مقداری از این ثروت برای کسانش به اصفهان می فرستد و از آنان می خواهد مسجدی عالی در شهر اصفهان بنا کنند.

بدین ترتیب مسجد حکیم ساخته می شود. کتیبه سردر شمالی مسجد که به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی است بیانگر این مطلب است، که خطاط این کتیبه محمد رضا امامی خوشنویس نامدار عصر صفوی است و تاریخ آن 1073 هجری قمری یعنی سال اتمام مسجد است. در طرفین این سردر در دو لوحه کوچک با خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی رنگ سازنده این سردر زیبا و نفیس به نام محمد علی بن استاد علی بیک بنا» اصفهانی معرفی شده است.

بر سر در شرقی مسجد حکیم با خط نستعلیق سفید برزمینه کاشی لاجوردی سال شروع ساختمان مسجد یعنی 1067 هجری قمری نوشته شده است.

در داخل ایوان جنوبی بعد از آیات و عبارات قرآنی نام محمد رضا امامی و تاریخ 1071 هجری قمری آمده است. تزئینات داخل گنبد مسجد معقلی ساده ترکیب آجر کاشی است. کتیبه اطراف این گنبد به تاریخ 1069 هجری کتابت شده است و نویسنده آن محمد رضا امامی است. نویسنده کتیبه اطراف محراب نیز محمد رضاامامی و تاریخ کتابت 1071 هجری است.

دو شبستان در شرق و غرب گنبد قرار گرفته که کتیبه شبستان شرقی به تاریخ 1069 هجری به وسیله محمد رضاامامی نوشته شده است. اما خطاط کتیبه شبستان غربی محمد باقر شیرازی است و تاریخ آن 1254 هجری قمری است.

ایوان شمالی مسجد نیز حاوی کتیبه های بسیار زیبا است در اطراف این ایوان آیات قرآن کریم به خط محمد رضا امامی و تاریخ 1071 هجری نوشته شده است.

در طرفین این ایوان دو حجره کوچک خودنمائی می کنند که بر آنها اشعاری با خط بنائی ساده سه رگی نوشته شده است. در ایوان غربی نیز آیات قرآنی با نام محمد رضا امامی و تاریخ 1073 هجری به چشم می خورد. مسجد حکیم شبستان مسقف و زیبائی دارد که در سمت مغرب واقع شده است و دارای محراب بسیار نفیس و جالبی می باشد که کتیبه آن به خط ثلث سفید بسیار عالی نوشته شده است. یکی از دلایل شهرت مسجد حکیم علاوه بر فرم و ساختار گلی مسجد که آن را در عداد یکی از بهترین بناهای مذهبی ایران درآورده است وجود خطوط بنایی در گوشه های این اثر نفیس و کم نظیر است. توضیح این نکته ضرورت دارد که آغاز استفاده از خط بنایی که الهامی از خط کوفی است به عصر تیموریان باز می گردد اما در عصر صفویه این خط در اصفهان به کمال و اعتلا» رسید و مراحل تکامل را پیمود و به مرتبه ای رسید که خطاطان و استادان از آن در اماکن متبرکه و مساجد استفاده کردند.

از مجموع مطالعات انجام شده بر روی مسجد حکیم این نکته مشخص می گردد که قسمت گنبد و مقصوره و شبستانهای طرفین مسجد حکیم در دو مرحله ساخته شده است. مرحله اول همزمان با ساخت مسجد در عهد صفویه و مرحله دیگر در زمان گسترش مسجد در دوره های بعد از صفویه بود. با احداث خیابان حکیم و نمایان شدن جبهه غربی مسجد بر تعداد گردشگرانی که این ساختمان بی بدیل را مورد بازدید قرار می دهند افزوده شده و علاقمندان بسیاری برای بازدید از آن اظهار اشتیاق می کنند.