مقاله بررسي نسب وارث كودك ناشي از تلقيح مصنوعي

مقاله بررسي نسب وارث كودك ناشي از تلقيح مصنوعي در 55 صفحه ورد قابل ويرايش

«فهرست اجمالي مطالب»

مقدمه .........................................................................................................................

فصل اول- تعاريف و كليات.......................................................................................

فصل دوم-تاريخچه.....................................................................................................

فصل سوم- تلقيح مصنوعي........................................................................................

فصل چهارم- مادر جانشين........................................................................................

نتيجه گيري كلي.........................................................................................................


«فهرست تفصيلي مطالب»



مقدمه..........................................................................................................................

فصل اول- تعاريف و كليات.......................................................................................

تعريف مسأله و موضوع تحقيق...................................................................................

سئوالات اصلي تحقيق.................................................................................................

فرضيه هاي تحقيق......................................................................................................

اهداف تحقيق..............................................................................................................

اهميت تحقيق.............................................................................................................

روش تحقيق و شيوه گرد آوري مطالب.....................................................................

فصل دوم- تاريخچه تلقيح مصنوعي...........................................................................

فصل سوم- تلقيح مصنوعي........................................................................................

مبحث اول- تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر................................................................

گفتارنخست- جواز يا حرمت تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر.....................................

گفتار دوم- آثار مالي و غير مالي نسب ناشي از تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر..........

بند اول- آثار مالي.......................................................................................................

الف) توارث................................................................................................................

ب) نفقه......................................................................................................................

ج) ساير آثارمالي.........................................................................................................

بند دوم- آثار غير مالي................................................................................................

الف)حرمت نكاح........................................................................................................

ب) حضانت................................................................................................................

ج) تربيت....................................................................................................................

د) ولايت.....................................................................................................................

مبحث دوم- تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه................................................................

گفتار نخست- وضع حقوقي - فقهي ( جواز يا حرمت) تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه

گفتار دوم- دلايل مخالفان و موافقان اين روش...........................................................

1- اطلاق و عموم پاره اي از آيات قرآن ....................................................................

2- اطلاق و عموم پاره اي از روايات..........................................................................

3- مقتضاي قاعده احتياط...........................................................................................

گفتار سوم- نسب ناشي از لقاح مصنوعي با اسپرم بيگانه............................................

بند اول- نسب ناشي از لقاح به شبهه با اسپرم اجنبي..................................................

بند دوم- نسب طفل ناشي از لقاح عمدي با اسپرم غير شوهر(اجنبي)........................

1-قائلين به عدم ثبوت نسب......................................................................................

2- قائلين به ثبوت نسب.............................................................................................

الف) رابطه طفل با زوج ( شوهر زن)..........................................................................

ب) رابطه طفل با زوجه (مادر)....................................................................................

ج) رابطه طفل با صاحب آب.......................................................................................

فصل چهارم- مادر جانشين........................................................................................

مبحث اول- قرارداد مادر جانشين...............................................................................

گفتار اول- تعريف قرارداد مادر جانشين.....................................................................

گفتار دوم- نظرات مخالفان و موافقان.........................................................................

مبحث دوم- وضعيت فقهي حالت مادر جانشين.........................................................

گفتار اول- لقاح داخل رحمي.....................................................................................

بند اول- حالت جانشيني در بارداري..........................................................................

بند دوم- حالت جانشيني با باروري مصنوعي.............................................................

گفتار دوم- لقاح خارجي رحمي ................................................................................

بند اول- فراهم كردن زمينه لقاح بين اسپرم و تخمك در آزمايشگاه............................

بند دوم- انتقال جنين تشكيل شده به رحم مادر جانشين............................................

مبحث سوم- نسب در حالت مادر جانشين.................................................................

مبحث چهارم- مادر كيست؟......................................................................................

گفتار اول- حالت جانشيني در بارداري.......................................................................

گفتار دوم- حالت جانشيني با باروري مصنوعي.........................................................

مبحث پنجم- آثار نسب..............................................................................................

گفتار اول-حرمت نكاح..............................................................................................

گفتار دوم-حضانت.....................................................................................................

گفتار سوم- ولايت قهري...........................................................................................

گفتار چهارم- الزام به انفاق.........................................................................................

بند اول- انفاق بين كودك و صاحب اسپرم..................................................................

بند دوم- انفاق بين كودك و صاحب رحم اجاره اي....................................................

گفتار پنجم- توارث....................................................................................................

بند اول- توارث بين صاحب اسپرم و كودك...............................................................

بند دوم- توارث بين طفل و صاحب تخمك...............................................................

بند سوم- توارث بين طفل و صاحب رحم اجاره اي ..................................................

نتيجه گيري كلي.........................................................................................................














«مقدمه»

جامعه بشري دائماً در حال تغيير و تحول است. روز به روز مسائل جديدي پيش مي آيد كه از جنبه هاي مخلف نياز به بررسي و پژوهش دارد.

علم حقوق نيز ناگزير است تا همزمان با اين تحولات، توسعه يابد تا جوابگوي نيازهاي جامعه باشد چون در غير اينصورت مشكلات عديده اي بر سر راه جامعه قرار مي گيرد. لذا فقدان قانون در مورد مسائل جديد منجر به هرج و مرج مي گردد. يكي از مسائل جديد كه از جنبه هاي مختلف قابل بررسي است تا مسئاله روشهاي جديد باروري به طريقه مصنوعي مي باشد. مسئاله تلقيح مصنوعي ابتداءاً در مورد گياهان و حيوانات انجام شد و كم كم در مورد انسان هم انجام شد و نتايج مثبتي داشت. تلقيح مصنوعي مي تواند باعث حل مشكلات بسياري از خانواده ها شود كه از نعمت داشتن فرزند محروم اند. ولي البته همچون ديگر مسائل جديد، باعث نگراني ها و مخلفت هايي هم شده است. اين مسئاله فقط از جنبه حقوقي اهميت ندارد و چه بسا جنبه هاي اخلاقي و اجتماعي آن مهمتر از جنبه حقوقي آن باشد. مسائلي همچون تركيب اسپرم با تخمك در خارج از رحم، انتقال جنين زوجين به رحم زن ثالث، تركيب اسپرم مرد وزن بيگانه، پرورش جنين در لوله آزمايشگاه، اهداء تخمك/ جنين و ..... سئوالات بيشماري را ايجاد مي كند.

تلقيح مصنوعي انواع گوناگوني دارد: از جمله تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر، تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه، حالت مادر جانشين و حالت اهداء تخمك / جنين: كه مادر اين نوشته به بررسي تلقيح با اسپرم شوهر و با اسپرم بيگانه و حالت مادر جانشين پرداخته ايم و بحث اهداء تخمك/ جنين را مورد بررسي قرار نداده ايم.

دراين نوشته، آنچه بيشتر مورد توجه است، بررسي مشروعيت يا عدم مشروطيت طرق تلقيح مصنوعي و بررسي نسب و آثار آن از جمله ارث طفل حاصل از اين طرق است. به اين معنا كه طفل حاصل از طرق تلقيح مصنوعي به چه كس يا كساني ملحق مي شود و آثار اين الحاق چيست؟

و همچنين نظرات فقهاء و حقوقدانان را مورد بررسي قرار داده ايم.


فصل اول



1- تعاريف و كليات:

تلقيح مصنوعي عبارت است از داخل كردن مني مرد به وسيله آلات پزشكي و يا هر وسيله ديگر غير از مقاربت در رحم زن.

طفل حاصل از عمل مزبور را طفل حاصل از تلقيح مصنوعي مي نامند

لقاح در لغت به معناي آبستن شدن و تلقيح به معناي آبستن كردن است.

بنابر اين معناي لغوي لقاح از معناي حقوقي آن دور نگرديده است چون لقاح مصنوعي د اصطلاح حقوقي يعني بارور شدن جنس مؤنث ( اعم از انسان و حيوان و گياه) با وسايل مصنوعي و تلقيح مصنوعي هم به معناي باروركردن جنس مؤنث ( اعم از انسان و حيوان و گياه) از راه وارد كردن اسپرم در رحم جنس مؤنث با وسايل مصنوعي است بدون انجام مقاربت طبيعي

نسب:

نسب از نظر لغت، مصدر و به معني قرابت و علاقه و رابطه بين دو شيئي است و در زبان فارسي، آن را نژاد مي گويند[1]

نسب از نظر اصطلاح حقوقي:

در قانون مدني ايران تعريفي از نسب نشده است ولي علماء حقوق تعاريفي ارائه داده اند: از جمله آقاي محمد عبده بروجردي نسب را چنين تعريف كرده است:

« نسب علاقه اي است بين دونفر كه به سبب تولد يكي از آنها از ديگري يا تولدشان از شخص ثالث حادث مي شود»

آقاي دكتر سيد حسن امامي نسب را چنين تعريف كرده است:« نسب، مصدر است و به معني قرابت و خويشاوندي مي باشد. و اضافه كرده است: « نسب امري است كه به واسطه انعقاد نطفه از نزديكي زن و مرد به وجود مي آيد. از اين امر، رابطه طبيعي خوني بين طفل وآن دو نفر كه يكي پدر و ديگري مادر باشد موجود مي گردد»[2]

نسب، اعم از پدري يا مادري ممكن است مشروع باشد يا نامشروع و همچنين ممكن است حاصل از نزديكي طبيعي باشد يا حاصل از تلقيح مصنوعي

روش تلقيح مصنوعي توانسته است باعث از بين رفتن مشكلات خانواده هايي شود كه به دلايلي از جمله عنن يا انزال سريع و يا عيوب مجاري آلات تناسلي زن و مرد از نعمت داشتن فرزند محروم بوده اند.

2- تعريف مسئاله و موضوع تحقيق:

در حال حاضر امكان فرزند دارشدن زوجين نا بارور از طريقي جديد وجود دارد كه در اين جريان ممكن است از اسپرم مرد بيگانه و يا تخمك زن بيگانه استفاده شود ويا تخمك و اسپرم زن و شوهر در خارج از رحم تركيب شوند و يا از رحم زن ثالثي استفاده شود و يا از جنين اهدايي استفاده شود كه بررسي وضعيت حقوقي طفل حاصل از اين روشها از اهميت فراواني برخوردارمي باشد.

3- سئوالات اصلي تحقيق:

1- آيا نسب طفل ناشي از تلقيح مصنوعي از نظر شرعي مشكلي دارد يا خير؟

2- آيا طفل ناشي از تلقيح مصنوعي در انواع گوناگون آن ارث مي برد يا خير؟

3- نسب طفل ناشي از تلقيح مصنوعي به چه كسي مي رسد و از چه كسي ارث مي برد؟

4- فرضيه هاي تحقيق:

1- نسب طفل ناشي از باروري مصنوعي در انواع مختلف آن مشروع و قانوني است.

2- در حالت مادر جانشين، طفل منسب به پدر و مادرحكمي خواهد شد.

5- اهداف تحقيق:

1- تبيين و روش ساختن نسب وارث طفل ناشي از تلقيح مصنوعي

2- بررسي موانع و مشكلات تلقيح مصنوعي از جمله در مورد نسب وارث كودك ناشي از آن

3- بررسي وضعيت طفل در شرع و قانون

6- اهميت تحقيق:

با توجه با اينكه اين مسائل در جامعه ظهور مي كند و انجام مي شود و تقاضاي زيادي هم ممكن است براي آن وجود داشته باشد و از طرف ديگر در مورد مسائل حقوقي و تكاليف و وظايف حقوقي طرفين ابهام و پيچيدگي وجود دارد، اهميت اين تحقيق روشن ميشود.

7- روش تحقيق و شيوه گرد آوري مطالب:

روش اين تحقيق، روش تحليل منطقي و استدلالي است.و روش اصلي گرد آوري مطالب، روش كتابخانه اي است و همچنين استفاده از شبكه هاي اطلاعاتي كامپيوتري.



مادر جانشين

يكي ديگر از روشهاي نوين باروري استفاده از روشمادرجانشين يا رحم اجاره اي است. اين روش در مواردي كه مشكلاتي وجود دارد كه مانع از فرزند دار شدن به روش طبيعي مي شود مورد استفاده قرار مي گيرد. مثلاً زني ممكن است مبتلا به ديا بت يا تالاسمي شديد باشد و يا از نظر جسماني توانايي تحمل جنين در طي 9 ماه را ندارد و جنين سقط مي شود و يا از نظر رواني فكر مي كند كه اصلاً توانايي بار داري را ندارد.

مبحث اول- قرار داد مادر جانشين

گفتار اول- تعرسف قرارداد مادر جانشين:

قراردادي كه به موجب آن يك زن ( مادر جانشين) در مقابل يك زوج ازدواج كرده موافقت كرده موافقت مي كند كه جنيني را براي آنها حمل كرده، بچه را به دنيا آورده و او را به مجرد تولد به آن زوج تسليم نمايد كه آنها بچه را مثل فرزند خودشان بزرگ كنند[3].


گفتار دوم- نظرات مخالفان و موافقان

موافقان مي گويند كه نعمت فرزند دار شدن حق زوجين است و نداشتن فرزند مي تواند آثار زيانباري بر خانواده ها داشته باشد و نمي توانيم مانع تلاش زوجين براي فرزند دار شدن شويم.

و مخالفان مي گويند كه اين قراردادها در واقع جسم انسان را مورد مبادله قرار مي دهد و باعث از بين رفتن حمت جسم انسانها است. و عمل انتقال جنين مستلزم اختلاط و افساد نسب ها است.

مبحث دوم- وضعيت فقهي حالت مادر جانشين

براي تبيين مسأله در فروض مختلف آن را بررسي مي كنيم:

1- لقاح داخل رحمي 2- لقاح خارج رحمي

گفتار اول- لقاح داخل رحمي

بند اول- حالت جانشين در بارداري

در اين مورد هم لقاح و هم رشد جنين در داخل لوله رحم انجام مي گيرد و اسپرم شوهر و تخمك همسر او تهيه مي شود و همراه با هم بدون اينكه تركيب شوند وارد لوله رحم مادر جانشين مي شوند.

كه اين روش را به چند مرحله تجزيه مي كنيم:

1- درمرحله اول اسپرم شوهر و تخمك زن كه وارد لوله رحم مادر جانشين شده اند باهم امتزاج مي يابند كه نفس اين عمل بلا اشكال است و تخمك زن با اسپرم شوهرش بارور مي شود.

2-ترزيق تخمك به رحم مادر جانشين: در اين مورد اگر آيات مربوط به حفظ فرج را مورد نظر قرار دهيم اين آيات عموميت دارند و تعيين مصداق نكرده اند و آنان كه با توجه به اين آيات منع تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه را نتيجه گرفته اند در مورد ترزيق تخمك زني به رحم زن ديگر هم بايد چنين نظر دهند و از طرف ديگر رواياتي را كه در اين مورد مي توان بررسي كرد اگر مورد توجه قرار دهيم مي فهميم كه لحن صريح اين روابات مربوط به ادخال اسپرم مرد به رحم زن بيگانه است و در اين روايات هيچ قرينه اي مبني بر تعميم وجود ندارد.

و در مورد قاعده احتياط هم كه در فرض احتياط تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه مورد توجه قرار گرفت در اينجا نمي تواند كارايي داشته باشد چون منظور احتياط در اختلاط مياه و انساب مي باشد كه شامل اين مورد نمي شود پس تنها دليل براي منع ترزيق تخمك زني به زن ديگر عام بودن آيات است و دلايل ديگر نمي تواند مورد استناد قرار بگيرد.

4- فراهم ساختن زمينه لقاح اسپرم و تخمك متعلق به زن و شوهر در رحم ثالث.

در اين مورد اگر بگوئيم ملاك آيات منع ادخال اسپرم مرد به رحم زن بيگانه، حفظ نسب و تعيين پدر ومادر طفل متولد شده است مي توانيم بگوئيم اين مورد را در بر نمي گيرد چون لقاح بين اسپرم و تخمك زن وشوهر حاصل مي شود

بند دوم- حالت جانشيني با باروري مصنوعي

در اين حالت اسپرم مرد ( پدر حكمي) با تخمك مادر جانشين در داخل لوله رحم تركيب مي شود. اين فرض مثل تلقيح مصنوعي زن با اسپرم بيگانه است كه قبلاً راجع به آن صحبت شد.

گفتار دوم- لقاح خارجي رحمي

در اين مورد لقاح بين اسپرم و تخمك در خارج از رحم صورت مي گيرد و جنين به رحم منتقل مي شود اين مورد شامل دو فرض مي شود:

1-فراهم كردن زمينه لقاح بين اسپرم و تخمك در آزمايشگاه

2- انتقال جنين تشكيل شده به رحم مادر جانشين

بند اول- فراهم كردن زمينه لقاح بين اسپرم و تخمك در آزمايشگاه

الف) حالت جانشيني در بارداري

در اين حالت چون لقاح بين اسپرم و تخمك زن و شوهر در محيط آزمايشگاه اتفاق مي افتد مشكلي بروز نمي كند.

ب) حالت جانشيني با باروري مصنوعي

در اين حالت لقاح بين اسپرم و تخمك زن و مرد بيگانه صورت مي گيرد در محيط آزمايشگاه و در مورد اينكه نفس تركيب اسپرم زن و مردي بيگانه آيا جايز است يا خير نكاتي بيان مي شود:

به نظر مي رسد آيات و روايات مربوط به حفظ فروج ربطي به اين موضوع نداشته باشند چون اين تركيب مربوط به محيط به محيط آزمايشگاه است نه فروج مرد و زن و همچنين در بين فقها هم اظهار نظر صريحي تاكنون در اين مورد انجام نشده است. و تنها در اعلام نظر مجمع فقه اهل البيت كه متشكل از چندين فقيه خوره هاي علميه مي باشد چنين عملي خلاف احتياط اعلام شده است. دكتر مير قاسم جعفرزاده مي گويد:

ممكن است احتياط مزبور استحبابي باشد زيرا دليلي بر وجوب احتياط مشاهده نمي شود[4].

بند دوم- انتقال جنين تشكيل شده به رحم مادر جانشين :

در اين مورد تخمك بارور شده به لولة رحم منتقل مي شود. با ملاحظه منابع فقهي در اين مورد به اين نتيجه مي رسيم كه اين منابع در مورد اسپرم مرد است و شامل انتقال جنين به رحم نمي شود.

با توجه به منابع فقهي مي توان دريافت كه واژه نطفه در استعمالات قرآني و روائي مربوط به اسپرم مردان و يا حد اكثر تخمك زنان است و مربوط به جنين يا تخمك بارور شده نمي شود. بدين ترتيب ممنوعيت ادخان نطفه كه در آيات و روايات مورد بحث قرار گرفته شامل انتقال جنين ( تخمك بارور شده) به رحم زن نمي شود و بنابراين انتقال جنين به رحم زن بلا اشكال و بلامانع است.

مبحث سوم- نسب در حالت مادر جانشين

در مورد مادر جانشين ممكن است گفته شود هر چند زنا نيست ولي فاقد نسب است. در پاسخ مي توان گفت: كساني كه در ولدازيا قائل به نسب شرعي نيستند به دو چيز استناد مي كنند:

1- اجماع 2- حدث فراش

در مورد اجماع، صاحب جواهر به اجماع محصل و منقول استناد مي كند و مشخص است كه اجماع محصل صاحب جواهر نسبت به ما اجماع منقول است. پس ما اجماع محصل نداريم، مدرك اين اجماع كنندگان هم حديث فراش است. پس اعتبار اين اجماع به اندازه اعتبار به اندازه اعتبار حديث فراش است. از طرف ديگر اجماع چه محصل و منقول وقتي حجت است كه كاشف از قول معصوم باشد وگرنه خود اعتباري ندارد و احراز كشف براي ما غير ممكن است. از بيانات فقها هم كه بر عدم توارث در زنا اجماع كرده اند نمي توانيم نفي نسب را استباط كنيم اگر چه بعضي از آنها بعد از نفي توارث، نسب را نيز نفي كرده اند ولي نمي توانيم بگوئيم همه آنها نسب را نفي كرده اند. در مورد حديث فراش هم اگر چه از حيث سند مشكلي ندارد ولي از جهت دلالت مشكل دارد. چون اين حديث در مواردي است كه ترديد وجود داشته باشد در الحاق طفل به فراش يا به زاني. يعني امكان الحاق به هر دو وجود دارد ولي ما ترديد داريم و در اينجا است كه به فراش ملحق مي شود ولي اگر بنابر دلايلي امكان الحاق به فراش وجود نداشته باشد نمي توانيم بگوئيم الولد للفراش. و به همين دليل يك نظر مي گويد كه در زنا نسب نفي نشده است

پس نتيجه مي گيريم كه دلايلي كه براي نفي نسب در زنا ذكر شده حتي در مورد زنا هم قابل مناقشه است چه رسد به اين مورد كه بگوئيم در مادر جانشين هم نفي نسب وجود دارد و نسب فقط در مورد نكاح صحيح و يا به شبهه است. پس در مورد مادر جانشين با توجه به اينكه عده اي ازفقها حتي در مورد زنا هم اصرار بر الحاق طفل به زاني و زاينه دارند مي توانيم بگوئيم كه نسب تحقق پيدا مي كند. و در مورد قانوني بودن نسب هم با توجه به اينكه قانون فقط نسب ناشي از زنا را نپذيرفته مي توان در اين مورد حكم به تحقق نسب داد.

مبحث چهارم- مادر كيست؟

گفتار اول- حالت جانشيني در بارداري:

در اين مورد نظرات مختلفي وجود دارد:

1- مادر ژنتيكي و صاحب تخمك، مادر قانوني است.

2- زن صاحب رحم( مادر جانشين)، مادر قانوني است.

3- طفل داراي دو مادر قانوني است.

بر هر نظريه اي انتقاداتي وارد است كه در اينجا مجال بحث آنها نيست. ولي به طور خلاصه مي توان گفت كه حالت مادر جانشين مشكلاتي را خصوصاً در مورد اينكه مادر قانوني چه كسي است ايجاد كرده و ملاك مشخص و ثابتي نمي توان به دست داد وعرف هم كه مبناي نظر است مبهم است چون هم گروه اول به استناد عرف كودك را ملحق به صاحب تخمك مي دانند و هم گروه دوم با استناد به عرف كودك را ملحق به مادر جانشين مي دانند و هم گروه سوم با استناد به عرف، كودك را ملحق به هر دو مي دانند. و قانون فقط مي تواند تعيين كند كه چه كسي حق حضانت بچه را دارد ولي نمي تواند بگويد كه در واقع چه كسي كودك را ايجاد كرده و در مواقع مادر است. و مي توان گفت كه هر يك از اين زنان نقشي جداگانه در تكون طفل داشته اند و مانعي ندارد كه طفل در آن واحد داراي دو رابط مادري باشد. چون اين رابطه هاي در عالم اعتبار است.

گفتار دوم- حالت جانشيني با باروري مصنوعي

در اين حالت، مادرجانشين جنين حاصل از تركيب تخمك خودش با اسپرم پدر حكمي راحمل مي نمايد. و به اين ترتيب هم تخمك مربوط به مادر جانشين است و هم خودش جنين را حمل مي كند و در اين مورد طفل ملحق به مادر جانشين است و مادر جانشين ، مادر قانوني بچه است.