ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﺗﻬﺮان و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ آن

ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﯾﺮان در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي دروﻧﯽ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔـﺬار واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪان، دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ .اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭼﻨﺎن ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺒﮏ ﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧـﯽ را در ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﯾﺮان ﻫﻢ در ﻓﻀﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و ﻫﻢ در ﻓﻀﺎي ﻋﯿﻨﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ اﯾﻦ اﻋﺘﺒـﺎر ، ﺷـﻬﺮ ﺗﻬﺮان، ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮي در ﮐﺎﻧﻮن اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت، در راس ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه ﺷﻬﺮي اﯾﺮان ﻗﺮار دارد ﮐﻪ رد ﭘﺎي دوره ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت را ﻣﯽ ﺗﻮان در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد .از ﮔﺴﺘﺮش ﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻣﻘﯿﺎس ﭘﻬﻨﻪ ﺷﻬﺮ ﺗـﺎ ﮔﻮﻧـﻪ ﻫﺎ و ﺳﺒﮑﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻌﻤﺎري، ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺮاﺋﺖ، ﻧﻤﻮدي از اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﻮﮔﺮا و ﺗﺠﺪد ﻃﻠﺐ در ﯾﮑﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺧﯿﺮ، اﯾﻦ ﺗﺤـﻮﻻت در ﻗﺎﻟـﺐ ﺗﻘﻠﯿـﺪﻫﺎي ﺳـﻄﺤﯽ و ﻧﺎﺑﺠـﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻬﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ وارد ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺒﮏ ﻣﻌﻤﺎري وﺷﻬﺮﺳﺎزي از اروﭘﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدد.اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﻣﺘـﺎﺛﺮ از ﺳﻔﺮ ﺷﺎﻫﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﻓﺮﻧﮓ ﺑﻮد، ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺸﺮوﻃﻪ رﻧﮓ و ﺑﻮي دﯾﮕﺮي ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸـ ﻪﻫـﺎي داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن از ﻓﺮﻧﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ، در دﻫﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺷﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﭘﺪﯾـﺪاري ﺷـﻬﺮﻫﺎﯾﯽ ﺷـﺪ ﮐـﻪ در زﻣﯿﻨـﻪ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي، ﻧﻪ ﺗﻮان ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ را داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧـﻮد ﺑﻮدﻧﺪ .ﻓﯽ اﻟﻮاﻗﻊ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﯿﻨﯿﺖ ﯾﺎﻓﻨﻪ ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي ﻓﮑﺮي را ﻣﯽ ﺗﻮان رﯾﺸﻪ ﺑﺤـﺮان ﻫﻮﯾـﺖ ﺑـﺮاي ﺷـﻬﺮﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي داﻧﺴﺖ .اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ اراﺋﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن -ﺟﻬﺖ آﮔﺎﻫﯽ از زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺘﯽ-ﺑـﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮي ﻋﻠـﻞ آن و ﻧﻬﺎﯾﺘـﺎ زﻣﯿﻨـﻪ ﺳـﺎزي ﺑـﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺑﺮون رﻓﺖ از اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﺑﭙﺮدازد