تمدن اسلامی و دلایل زوال و انحطاط آن

چكيده

ظهور و انحطاط تمدّن اسلامى از حوادث بزرگ تاريخ است. اسلام طى پنج قرن از سال 81 ـ 597 هـ . ق (700ـ 1200 م) از لحاظ نيرو، نظم، بسط قلمرو حكومت، تصفيه اخلاق و رفتار، سطح زندگانى، وضع قوانين منصفانه انسانى، ادبيات، دانشورى، علم، طب و فلسفه پيشاهنگ جهان بود. تمدّن اسلامى از طريق تاجران مسلمان و زائران مسيحى و مسافران معمولى و جهان گردان و بهويژه جنگ جويان صليبى به همراه اجناس و آداب و رسوم و اختراعات و تأليفات و تفكرات اسلامى، وارد اروپا شد و زندگى اروپايى را از همه جهت غنى و پربار كرد و آنان را در آستانه خيزش علمى و رشد اقتصادى قرار داد.

انحطاط مسلمانان عوامل خارجى و داخلى چندى داشت. همان قدر كه عوامل خارجى تقريباً در همه موارد به مداخله اروپاييان، و بيشتر، يهوديان مربوط مى گشت، به همان اندازه، عوامل داخلى تقريباً در همه موارد، به ورشكستگى معنوى، اخلاقى و روحى خود مسلمانان ارتباط مى يافت. بى كفايتى امراى مسلمان و جهل عظيم توده ها به دسايس دشمنان و ملل امپرياليست كمك مى كرد.

اين خواب آلودگى مسلمانان موجب شد غربى ها به آسانى دستاوردهاى تمدّن اسلامى را به نفع خود مصادره كنند و با كمال ناجوان مردى، نقش مسلمانان را عمداً به فراموشى بسپارند و يا حتى آن را وارونه جلوه دهند. شايد در روند واژگون سازى تاريخ توسط نويسندگان غرب، فرهنگ و تمدّن اسلامى بيش از همه فرهنگ ها و تمدّن هاى موجود در جهان مورد حمله قرار گرفت; زيرا اروپا در شكل مسيحيگرى و يهوديگرى خود، دشمنى تاريخى و ديرپايى با مسلمانان داشت و اين كشورهاى اسلامى بودند كه به عنوان قدرت هاى بزرگ وقت، در عمل، مانع توسعه طلبى هاى جهان غرب به شمار مى آمدند.

اين مقاله به علل افول تمدّن اسلامى پرداخته است و نقش جنگ هاى صليبى و هجوم مغول ها را در اين زمينه مورد بررسى قرار مى دهد.