انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي در ايران

پيشگفتار
بكارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي، بازرگاني تاثيرات شگرف اين پديده را بيش از پيش نمايان ساخته است. مزاياي فراوان اقتصادي كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد و بازرگاني شامل صرفه‌جويي هزينه مبادلاتي، افزايش بهره‌وري بنگاه و صنعت، تغيير فرايندهاي مديريت و توليد بنگاه‌هاي اقتصادي، كاهش هزينه جستجو، دسترسي بيشتر و آسانتر و ارزانتر به اطلاعات، كاهش محدوديت هاي ورود به بازار، شمار بيشتر عرضه كنندگان، افزايش رقابت، كاهش سود انحصاري ، كاهش هزينه تمام شده و قيمت كالا و تسهيل تجاري موجب توجه روزافزون به اين پديدة نوين شده است.
سازمان‌هاي بين المللي به رهبري سازمان ملل و سازمان هاي وابسته به آن همانند UNCTAD و UN/CEFACT طي چند سال گذشته، با ارايه استانداردها و راهبردهاي پيشنهادي به كشورهاي عضو، اقدامات عملي براي توسعه تجارت الكترونيكي و زيرمجموعه‌هاي آن يعني بانكداري الكترونيكي، حمل و نقل الكترونيكي بيمه الكترونيكي و ... در جهان به عمل آورده‌اند. دولت‌ها نيز اقدامات گسترده‌اي براي توسعه تجارت الكترونيكي انجام داده‌اند. برخي دولت‌ها در كشورهاي پيشرفته با بسترسازي حقوقي، قانوني، اقتصادي، فني، مخابراتي و ارتباطي و با سياستگزاري و هدايت كلان به توسعه تجارت و بانكداري الكترونيكي همت گمارده‌اند. در اين كشورها بخش خصوصي پويا و كارآمد محوريت را به عهده گرفته و از آخرين تحولات فني در فعاليت‌هاي خود استفاده مي‌كند.
از سوي ديگر در برخي كشورهاي در حال توسعه پيشرو همانند كشورهاي آسياي جنوب‌شرقي، دولت ها علاوه بر سياستگزاري و هدايت كلان، حمايت گسترده‌اي از توسعه تجارت و بانكداري الكترونيكي به عمل آورده‌اند. پيوند با اقتصاد جهاني، اصلاحات اقتصادي مناسب، توسعه منابع انساني، بسترسازي اقتصادي،‌ حقوقي، فني، مخابراتي و ارتباطي و بخش خصوصي نسبتاً كارآمد شرايط مناسبي را براي توسعه تجارت و بانكداري الكترونيكي در اين كشورها بوجود آورده است.
بدين‌ترتيب فعالان اقتصادي در سراسر جهان به ويژه در كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه پيشرو با بكارگيري آخرين يافته‌هاي فناوري به ويژه فناوري ارتباطات و اطلاعات بطور فزاينده مبادلات تجارت الكترونيكي خود را گسترش مي‌دهند. در اين راستا برخي بنگاههاي اقتصادي از جمله بانك‌ها با مهندسي مجدد فعاليت‌هاي مديريتي و توليدي و خدماتي خود و بكارگيري كسب و كار الكترونيكي توانسته‌اند سهم بازار خود را در بازارهاي جهاني ابتدا حفظ و سپس ارتقاء دهند. بديهي است براي بنگاههايي كه در اين رقابت عقب بمانند، كاهش سهم بازار اولين پيامد آن خواهد بود.
مصرف‌كنندگان نيز در كشورهاي مختلف تمايل چشمگيري براي انجام مبادلات به صورت الكترونيكي از خود نشان داده‌اند. كاهش هزينه و افزايش سرعت دسترسي به اينترنت و مزاياي اقتصادي و اجتماعي تجارت و بانكداري الكترونيكي از دلايل اصلي توجه مردم به اينگونه مبادلات است.
در ايران نيز طي چند سال گذشته دولتمردان با درك مزايا و اثرات تجارت الكترونيكي به طراحي و ايجاد تجارت الكترونيكي همت گمارده‌اند. بي‌گمان يكي از وظايف اصلي در توسعه تجارت و بانكداري الكترونيكي كشور، آگاه سازي عمومي است كه در اين راستا،‌ معاونت برنامه‌ريزي و بررسيهاي اقتصادي وزارت بازرگاني برنامه‌هايي براي طراحي و پشتيباني از برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي به مورد اجرا گذاشته شده است.
مجموعه حاضر حاصل پژوهشي است كه در زمينه نقل و انتقال الكترونيكي وجوه، به سفارش معاونت برنامه‌ريزي و بررسيهاي اقتصادي وزارت بازرگاني و توسط مركز ملي شماره‌گذاري كالا و خدمات ايران انجام شده است. بدين روي لازم است ضمن تشكر از مدير محترم مركز ملي شماره‌گذاري كالا و خدمات ايران از پژوهشگران محترم نيز تشكر و تقدير شود.
نكته قابل ذكر اينكه، هر چند ممكن است متن حاضر داراي نواقصي بوده و در برخي مواقع مطالب ارائه شده با نظرات معاونت مطابقت نداشته باشد، ولي از آنجا كه مي‌تواند براي مطالعه دست‌اندركاران فناوري اطلاعات و ارتباطات و علاقمندان به اين موضوع مفيد باشد، تصميم به انتشار آن گرفته شده است.
فرصت را مغتنم شمرده با اميد به آنكه اين مجموعه براي دست‌اندركاران و علاقمندان تجارت و بانكداري الكترونيكي مفيد واقع شود، از كليه عزيزان علاقمند دعوت مي‌شود تا نظرات و ديدگاههاي خود را درباره توسعه تجارت و بانكداري الكترونيكي ايران و به ويژه برنامه‌هاي آموزشي، ترويجي و پژوهشي براي اين معاونت ارسال كنند.

فهرست مطالب
پيشگفتار
فصل اول : تجارت الكترونيكي
1ـ1ـ مقدمه
2ـ1ـ مفهوم تجارت الكترونيكي
3ـ1ـ تاريخچه تجارت الكترونيكي
4ـ1ـ مزاياي ايجاد تجارت الكترونيكي
5ـ1ـ معايب تجارت الكترونيكي
6ـ1ـ مراحل تجارت الكترونيكي
7ـ1ـ مدلهاي تجارت الكترونيكي
8ـ1ـ عواملي كه باعث شتاب تجارت الكترونيكي شده‌اند
9ـ1ـ تجارب كشورها در خصوص تجارت الكترونيكي
10ـ1ـ اثرات تجارت الكترونيكي بر كشورهاي در حال توسعه
11ـ1ـ محدوديت‌هاي رشد تجارت الكترونيكي در كشورهاي در حال توسعه
12ـ1ـ عوامل مؤثر در گسترش تجارت الكترونيكي
13ـ1ـ جايگاه تجارت الكترونيكي در ايران
فصل دوم : انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي
1ـ2ـ مقدمه
2ـ2ـ پول و نقش آن در تجارت
1ـ2ـ2ـ نقش‌هاي اساسي پول
2ـ2ـ2ـ ويژگيهاي مطلوب پول
3ـ2ـ2ـ انواع تقسيم‌بندي پول
3ـ2ـ چگونگي پيدايش نظام بانكداري در جهان و سير تكاملي آن
1ـ3ـ2ـ تاريخچه و چگونگي پيدايش بانكداري
2ـ3ـ2ـ تاريخچه پيدايش بانكداري الكترونيكي
3ـ3ـ2ـ مقايسه بانكداري سنتي و بانكداري الكترونيكي
4ـ2ـ انتقال الكترونيكي وجوه
1ـ4ـ2ـ مقدمه
2ـ4ـ2ـ مفهوم انتقال الكترونيكي وجوه (EFT)
3ـ4ـ2ـ اهميت و جايگاه EFT
4ـ4ـ2ـ مزاياي بكارگيري انتقال الكترونيكي وجوه
5ـ4ـ2ـ نحوه عملكرد انتقال الكترونيكي وجوه
6ـ4ـ2ـ انواع سيستم‌هاي انتقال الكترونيكي وجوه
7ـ4ـ2ـ معماري سيستم‌هاي پرداخت الكترونيكي
5ـ2ـ سوئيفت (SWIFT)
1ـ5ـ2ـ مقدمه
2ـ5ـ2ـ تعريف سوئيفت
3ـ5ـ2ـ تاريخچه سوئيفت
4ـ5ـ2ـ مزاياي سوئيفت
5ـ5ـ2ـ كاربرد سوئيفت
6ـ5ـ2ـ مكانيزم عمل سوئيفت
6ـ2ـ كارت‌هاي بانكي
1ـ6ـ2ـ مفهوم كارت‌هاي بانكي
2ـ6ـ2ـ تاريخچه كارتهاي بانكي
3ـ6ـ2ـ مزاياي كارتهاي بانكي
4ـ6ـ2ـ انواع كارتهاي بانكي
5ـ6ـ2ـ مكانيزم عمل كارتهاي بانكي
6ـ6ـ2ـ الزامات و تجهيزات سيستم مديريت كارت
7ـ6ـ2ـ مسائل و مشكلات كارتها
7ـ2ـ پول الكترونيكي
1ـ7ـ2ـ مقدمه
2ـ7ـ2ـ تعريف پول الكترونيكي
3ـ7ـ2ـ اهميت و مزاياي پول الكترونيكي
4ـ7ـ2ـ انواع پول الكترونيكي
5ـ7ـ2ـ معايب و پيامدهاي منفي پول الكترونيكي
8ـ2ـ پرداخت الكترونيكي صورت‌حسابها
1ـ8ـ2ـ مقدمه
2ـ8ـ2ـ تعريف پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
3ـ8ـ2ـ اهميت پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
4ـ8ـ2ـ فرآيند پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
5ـ8ـ2ـ مزاياي پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
9ـ2ـ امنيت در سيستم‌هاي الكترونيكي انتقال وجوه
1ـ9ـ2ـ مقدمه
2ـ9ـ2ـ مفهوم امنيت
3ـ9ـ2ـ مسائل مربوط به امنيت
4ـ9ـ2ـ فناوري‌هاي امنيت اطلاعات
فصل سوم : انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي و موانع گسترش آن در ايران
1ـ3ـ مقدمه
2ـ3ـ بانكداري الكترونيكي در ايران
3ـ3ـ مشكلات و موانع گسترش انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي در ايران
1ـ3ـ3ـ مشكلات مربوط به زيرساخت‌هاي اساسي
2ـ3ـ3ـ كمبود سرمايه‌هاي انساني مناسب براي انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
3ـ3ـ3ـ موانع قانوني كاربرد انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
4ـ3ـ3ـ موانع اقتصادي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
5ـ3ـ3ـ موانع فرهنگي ـ اجتماعي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
6ـ3ـ3ـ موانع سياسي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
7ـ3ـ3ـ موانع مربوط به مقاومت كاركنان و مديران بانكها در مقابل تغيير حركت از بانكداري سنتي به بانكداري الكترونيكي
8ـ3ـ3ـ مشكلات مربوط به نظام مديريتي حاكم بر بانكهاي كشور
9ـ3ـ3ـ سنتي بودن سيستم‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي سازمانها و مؤسسات دولتي و بخش خصوصي در ايران
10ـ3ـ3ـ دولتي بودن بانكهاي كشور و وضعيت غيررقابتي بودن آنها
11ـ3ـ3ـ مشكلات امنيتي
12ـ3ـ3ـ اثرات ناشي از تحريم اقتصادي آمريكا
فصل چهارم : راههاي گسترش و توسعه بانكداري الكترونيكي در ايران
1ـ4ـ مقدمه
2ـ4ـ برنامه راهبردي تحول در نظام بانكداري جمهوري اسلامي ايران
3ـ4ـ نقش وظايف بانك مركزي در برنامه تحول در نظام بانكداري جمهوري اسلامي
4ـ4ـ شيوه ايجاد تحول در يك بانك
ضميمه: تعريف واژه‌هاي كليدي