مقاله بررسی گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار

مقاله بررسي گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار در 33 صفحه ورد قابل ويرايش

فهرست مطالب

عنوان........................................................................................................... صفحه

مقدمه:..................................................................................................................................................... 1

فصل اول : بررسي خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

بخش 1- معماري خانه‌هاي كاشان ................................................................................ 4

بخش 2-جغرافياي محل ................................................................................................... 8

بخش 3-قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان........................................................................ 11

فصل دوم:‌ بررسي گچبري در خانه‌هاي كاشان

بخش 1-مصالح گچبري...................................................................................................... 15

بخش 3-نقوش گچبري ..................................................................................................... 16

بخش 2-نحوه اجراي گچبري‌............................................................................................ 17

فصل سوم: قدمت تاريخي گچبري

بخش اول ويژگي وامتياز گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار........................... 20


فهرست تصاوير

عنوان........................................................................................................... صفحه

1- خانه عباسيان ............................................................................................................................... 22

2- معماري خانه بروجرديها ............................................................................................................ 22

3- نماي خانه عباسيان .................................................................................................................... 23

4- چشمه سليمانيه............................................................................................................................ 23

5- معماري خانه عباسيان ............................................................................................................... 24

6- خانه عامريها.................................................................................................................................... 24

7- خانه طباطبائي............................................................................................................................... 25

8- گچبري خانه بروجردي ها.......................................................................................................... 25

9- خانه بروجردي ها.......................................................................................................................... 26

10- طرح گربه و خورشيد در گچبري خانه عباسيان ............................................................. 26

11- گچبري خانه بروجردي ها....................................................................................................... 27




«مقدمه»

اين تحقيق را به اين علت انتخاب نموده‌ام كه شهرستان كاشان از لحاظ فرهنگي و هنري تاريخچه‌اي كهن و پربار با تمدني چند هزار ساله دارد،‌ كه از تپه‌هاي سيكل آغاز مي‌شود و به تزئينات بسيار ظريف و زيبا در بناها مي‌رسد. اين امر باعث مي‌شود تا هنر دوستان و دانشمندان كشورهاي ديگر را از دير باز به خود جلب نمايد.

براي انجام اين تحقيق محدوديتهاي بسياري وجود داشت، با كمبود منابع مواجه بودم اين تحقيق به صورت ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته است.

منابعي كه براي اين تحقيق استفاده كرده‌ام عبارتند از كاشان مرواريد كوير، بهشتي در حاشيه كوير،‌ آثار تاريخي شهرستان‌هاي كاشان و نطنز

تعداد 11 عكس در اين تحقيق به چشم مي‌خورد، اين تحقيق شامل سه فصل مي‌باشد.

فصل اول شامل سه بخش مي‌باشد، كه به بررسي معماري، وضعيت جغرافيايي و قدمت تاريخي خانه هاي كاشان مي‌پردازد.

فصل دوم نيز شامل سه بخش مي‌باشد كه در اين فصل گچبري، مصالح گچبري و نحوة اجراي گچبري بررسي شده است.

در فصل سوم ويژگي و امتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار بررسي شده است.

هدف من از انجام اين تحقيق اين است كه بتوانم راه تمامي كساني كه براي هنر اين مرز و بوم تلاش كرده‌اند را ادامه دهم و براي شناساندن هنرهاي نه تنها كاشان بلكه شهرهاي ديگر ايران كوشش كنم و اميد آن است كه از اين راه سر بلند بيرون آيم.

در شهرهاي ايران بناهاي بسيار زيبا وجود دارد كه هر يك به نوبه خود بي نظير است اما آنچه كه در اين شهر توجه من را به خود جلب نموده اين است كه هنر گچبري در معماري خانه‌هاي كاشان بي نظير است.

اهميت و ضرورت انجام اين تحقق شناساندن تزئينات گچ بري بر روي خانه‌هاي قديمي دوران قاجاريه در شهر كاشان به مردم آن شهر و به مردم ساير ملل و جوامع ديگر است.

فراهم آوردن زمينه فرهنگي و هنري درباره‌ي تاريخچه كاشان، آثار باستاني آن و پرداختن به جزئيات هنرها و ايجاد علاقه در مردم آن شهر كه هر چه بيشتر به هنر شهر نشان اهميت داده و آگاهي پيدا كنند به اينكه هر يك از اين هنرها و اين نقوش با چه زحمات و مشتقهايي با حداقل امكانات مشكلات فراوان بوجود آمده‌اند تا خود آنها قبل از ميراث فرهنگي يكي از نگهدارندگان خوب اين آثار باشند. در زمينه هاي هنري ايران هر چقدر هم كه تحقيق و تخصص نماييم باز هم جاي تفكر و تامل باقي است.

الف - معماري خانه‌هاي كاشان

شهر كاشان به علت استقرار در جوار كوير، داراي اقليم گرم و خشك با تابستانهاي بسيار گرم و زمستانهاي بسيار سرد است. به همين جهت معماري يافت قديم‌اش متناسب با اوضاع اقليمي و آميخته‌اي از هنرهاي تزئيني مايه گرفته است. معماران كاشان در روزگار گذشته، با توجه به پايبندي مردم كاشان به اعتقادات ديني، خانه‌ها را در عين حال كه داراي فضاي باز، گسترده و روح بخش مي‌باشد طوري طراحي نموده‌اند كه زندگي در هر واحد ساختماني را در فصول چهارگانه كاملا قابل تحمل و آسان مي نموده است.

خانه ها اكثرا داراي سردر ورودي با درهاي مزين به كوبه‌هاي زنانه و مردانه هشتي ‌ ودالاني منكسر بود كه اندرون خانه را از ديد نامحرمان دور مي‌داشت.

اغلب خانه‌ها داراي اندروني و بيروني و متشكل از حياتهاي مشجر و وسيع بودند. اتاقهاي سه دري، پنج دري متناسب با فصول مختلف در اطراف حياط جاي مي‌گرفتند. از جمله مهمترين فضاهاي اين خانه،‌ ايوانها و تالار بزرگ بود كه در ضلع شمالي و جنوبي حياط ساخته مي‌شد. درها و پنجره‌هاي اين تالار واتاقها معمولا با انواع پنجره‌هاي زيبا با شيشه هاي الوان و اشكال مختلف متناسب با موقعيت فصلي اتاقهاي خانه زينت مي‌يافتند.

احداث سردابه‌هاي بزرگ جهت استفاده در تابستهاي گرم و ايجاد هواكش در پشت سردابه‌ها از جمله خصوصيات معماري خانه‌هاي قديمي كاشان است. [1]

با توجه به وضعيت جغرافيايي وآب وهوائي منطقه كويري خانه‌ها را گود مي‌ساختند تا بنا عايق حوارت و صدا باشد كه به اين روش ساخت گودال باغچه گويند.

براي نمونه خانه عباسيان در زمين 5 هزار متر مربع با زير بناي 7هزار متر مربع به صورت گودال باغچه ساخته شده است.«تصويرشماره1»

بافت سني كاشان متشكل از كوچه‌هاي پيچ در پيچ با ديوارهاي بلند خشتي است كه تقريبا در فواصل مختلف مسقف مي‌باشد اين سبك معماري به سبب موقعيت خاص جغرافياي بهترين فرم معماري كويري است زيرا از طرفي از هجوم بيرحمانه شنهاي داغ و طوفانهاي كويري مي‌كاهد و از سوي ديگر هنوز سرماي زمستان را مهار مي‌نمايد.

كاشان يكي از شهرستانهايي است كه در آنجا نمونه‌هاي جالبي از شاهكارهاي هنر ايران يافت مي‌شود. آثار معماري كه در اين شهر باقي مانده معدودي از دوره صفويه و بقيه از آثار دوره قاجاريه است.

خانه‌هاي برزگ قديمي ساز و ساختمانهاي باشكوه كه تاكنون با طرح و نقشه اوليه خود بدون تغييرات مهمي باقي مانده است عموما متعلق به زمان قاجاريه يعني از عهد سلطنت فتحلي‌شاه تا آغاز دوره مشروطيت مي‌باشد.

هر چند دوره قاجاريه دوره ركود و تنزل فنون معماري ايران بشمار مي‌رود. در شهر كاشان به دليل خرابيهاي حاصل از زلزله، نياز به ساخت بناها و ساختمانهاي جديد موجب مي‌شود كه يك نوع فعاليت وسيع و همه جانبه‌اي در فنون معماري مشاهده گردد.

اين فنون آميخته‌اي با مزاياي خاص اقليمي بوده و با هنرهاي تاريخي و محلي مزين و گشته است.

گروهي از دانشگاهيان تهران در نتيجه بازديد بررسيهاي علمي به وسيله كتاب سرپرستي كارشناسان و استادان معماري و باستان شناسي از آثار تاريخي كاشان به عمل آوردند بدين گونه اظهار عقيده نموده‌اند:

« بدون شك كاشان از نظر آثار معماري يكي از غني‌ترين شهرهاي ايران بوده و بسياري از بناهاي تاريخي آن را مي‌توان در رديف بهترين شاهكارهاي ايران به شمار آورد.

علل اصلي اين موضوع را مي‌توان در چند قسمت خلاصه كرده و مورد مطالعه قرار داد:

الف: موقعيت تاريخي و توجهي كه سلاطين دوره‌هاي مختلف به آباداني و ايجاد بناهاي مختلف در شهر كاشان داشته‌اند به همين دليل است كه مثلا چون در دوره سلطنت قاجاريه توجه بيشتري به كاشان شده است، بهترين آثار اين دوره را در كاشان مي‌يابيم.

ب: موقعيت جعرافيايي و آب وهواي خشك و گرم كاشان نيز يكي از علل بوجود آورنده ساختمانهاي جالب و سبك معماري به خصوص اين شهر مي‌باشد.

ج: وجود معماران با تجربه و با ذوق در كاشان را، و خصوصا ايماني كه اين هنرمندان به كار خود داشته‌اند نيز مي‌توان يكي از جهات پيشرفت معماري اين شهر داشت، خصوصا كه ثروتمندان نيكوكاري نيز بوده‌اند كه به كارهاي ساختماني علاقمند بوده و اين هنرمندان را تشويق كرده‌اند.»[2]

خانه بروجردي در كوه سلطان مير احمد از نظر خصوصيات معماري محلي جامع و يكي از بهترين خانه‌هاي دو قرن اخير شناخته شده به طوري كه پس از بررسي‌هاي دقيق گروههاي مختلف علمي وقتي موسسات ايران و كشورهاي بيگانه مورد تحسين همگي واقع گشته است (عكس شماره2)

خانه عباسيها نيز از لحاظ خصوصيات معماري و تزئينات گچبري و آينده‌كاري زيبا و بي‌نظير است. (عكس شماره3)

بخش اول: ويژگي‌ و امتياز گچبري خانه هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

«دوران قاجار در سده‌هاي «نوزدهم –هيجدهم /سيزدهم - دوازدهم» آغاز شد، در اين زمان بعضي از آثار گچبري را تعمير كردند، گچبري‌هايي كه انجام مي‌شد تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي بود. در دوره قاجاريه نقوش گچبري‌ها شامل داستانهاي اساطيري شكارگاهي، داستانهاي روزمره، زندگي پادشاهان و به خصوص پادشاهان قاجار بود لباس اشخاص در اين دوره كاملا اروپايي است. گچ بري در اين دوره بيشتر به صورت برجسته انجام شده است. در اين دوره نقوش مانند گل و مرغ و طرحهاي اسطوره‌اي نيز به چشم مي‌خورد.

گل زنبق در گچ بري از رنگهاي جديد نيز به كار گرفته مي‌شد كه تا بيش از آن رايج نبود و مي‌توان گفت در عهد قاجاريه تحولي نسبي از لحاظ رنگ آميزي و موضوع در گچبري پديد آمد. از محله ابداعات جديد اين عهد به كار گرفتن رنگ قرمز است، البته از رنگ قرمز بيشتر در كاشيكاري دوره قاجار استفاده مي‌كرده‌اند.[3]

نتيجه‌اي كه مي‌توان از اين پژوهش گرفت اين است كه ما ايرانيان آثار غني فرهنگ و هنري داريم كه هر چه قدر هم در موردشان بدانيم و بررسي كنيم باز هم جاي صحبت باقي است،‌ كاوش در اين آثار انسان را به فكر فرو مي برد و باعث مي‌شود روزه به روز كارهاي ما بهتر شود و همچنين موجب مي‌شود تا كارهاي بيشتري انجام دهيم زيرا ديده مي‌شود كه هنرمند آن زمان با حداقل امكانات و با دشواري‌هاي فراوان به خلق اين آثار گرانبها و پر ارزش پرداخته و امرزو ما با در دست داشتن امكانات بسيار حتي از انجام دوباره برخي از اين كارها عاجز هستيم و در مرمت اين آثار به مشكلات فراواني برمي‌خوريم .

به نظر برخي از كارشناسان اداره ميراث فرهنگي كاشان براي مرمت تزئينات تاريخي از كساني كه در رشته مرمت تحصيل كرده‌اند دعوت شده كه اين كارها را مرمت كنند البته در قسمتهاي نتوانسته كار را به اتمام برسانند اين اداره از مرمتكاران استادان قديمي كه به شيوه تجربه كاركرده‌اند و از اصفهان دعوت شده‌اند، استفاده كرده‌ است.

ما بايد از اين ميراث ارزشمند نگه داري كنيم و نگذاريم اين سرمايه‌هاي گرانقدر و با ارزش به راحتي از بين بروند و يا توسط بيگانگان به غارت از كشور خارج شوند.