مقاله بررسی نظريه تكامل شغلي دونالد سوپر

مقاله بررسي نظريه تكامل شغلي دونالد سوپر در 35 صفحه ورد قابل ويرايش

فهرست مطالب:

موضوع صفحه

مقدمه..................................................................................................................... 2

خويشتن پنداري..................................................................................................... 5

فرايند انتخاب شغل................................................................................................ 10

فعاليت هاي تكاملي................................................................................................. 14

بلوغ شغلي.............................................................................................................. 16

مفاهيم گسترده در نظريه سوپر............................................................................ 19

رنگين كمان شغلي ، زندگي سوپر......................................................................... 27

راهبردهايي براي استفاده از LCR در مشاوره.................................................... 29

تحقيقات انجام شده .............................................................................................. 32

منابع...................................................................................................................... 35













مقدمه

سوپر در ارائه نظريه اش به شدت تحت تاثير خويشتن پنداري قرار گرفته است. يعني او معتقد است هر فردي شغلي را انتخاب مي كند كه متناسب با عقايد وپندارش درباره ي خودش باشد. سوپر در ايجاد نظريه اش تحت عقايد بوهلر در زمينه رشد نيز قرار گرفته است. بوهلر كه يك متخصص روانشناسي رشد است، زندگي را تركيبي از از دوره هاي متعدد ومشخص مي داند. دوره اول را دوره رشد مي نامد كه از لحظه تولد آغاز وتاسن چهارده سالگي ادامه مي يابد. سپس دوره مكاشفه شروع مي شود كه سنين پانزده تا بيست وپنج سالگي را در بر مي گيرد. دوره سوم را ابقاء مي نامد كه از سن بيست وپنج سالگي آغاز ودر حدود سن شصت وپنج سالگي پايان مي پذيرد. دوره آخر به افول معروف است واز سن شصت وپنج سالگي به بعد آغاز مي شود وتا پايان زندگي ادامه مي يابد. نقش ها و وظايف وفعاليت هاي انسان در هر دوره متفاوت وجداگانه با دوره‌هاي ديگر است. سوپر با تأسي بر عقايد بوهلر كامل ترين نظريه در زمينه انتخاب شغل وتعيين مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه را پيشنهاد نموده است. (شفيع آبادي، 1382، ص 131)

سوپر به مسير تكاملي انتخاب شغل وبلوغ شغلي وحرفه اي بيشتر از انتخاب شغل توجه دارد. زيرا معتقد است انتخاب شغل يكي از نتايج تكامل وبلوغ شغلي وحرفه اي است . بنابراين اگر مسير تكاملي انتخاب وبلوغ شغلي وحرفه اي مورد مطالعه وبررسي قرار مي گيرد ومشخص شود كه فرد بطور كلي در طي اين مسير از چه مراحلي مي گذرد، در اين حالت هدايت شغلي وحرفه اي فرد با توجه به مسير ومراحل شناخته شده بسيار ساده تر وعملي تر خواهد بود. به نظر سوپر عوامل زير مستقيماً در مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه دخالت دارد.

1. عوامل نقشي: كليه عواملي را شامل مي شود كه در محيط نقش فرد را معين ومشخص مي سازند. بعنوان مثال، نقش فرد را در جامعه بعنوان معلم، مهندس، مشاور، پليس، وغيره مي توان مشخص كرد. هركدام از اين نقشها براي فرد ارزش واهميت خاصي دارد كه ممكن است همانند ويا مغاير با ارزش واهميتي باشد كه از طرف جامعه براي نقش مورد نظر تعيين گرديده است. به عبارت ديگر، احتمال دارد تصور فرد از شغل مورد نظرش با تصور كلي جامعه از آن شغل يكسان نباشد. فرد با در نظر گرفتن ارزش واهميتي كه شخصاً براي نقش هر شغل قائل است ونيز با توجه به ارزش اجتماعي نقش هر شغل به انتخاب يكي از مشاغل مورد علاقه خود اقدام مي نمايد.

2. عوامل فردي: كليه خصوصيات فردي نظير هوش، توانائي هاي خاص، رغبت ها وارزش ها در زمره ي عوامل فردي قرار مي گيرند. اين عوامل نيز بدون شك در تعيين مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه موثر مي باشند.

3. عوامل موقعيتي: زمينه هاي خانوادگي، وضع اجتماعي واقتصادي ، رابطه عرضه وتقاضا، ميزان دستمزد و حقوق در زمره ي عوامل موقعيتي بشمار مي آيند. اين عوامل نيز در تعيين مسير تكاملي شغل وحرفه و در نتيجه در انتخاب شغل تأثير قابل انكاري دارند.

گفتيم كه درنظريه تكاملي سوپربر خويشتن پنداري تاكيد زياد مي شود. به نظر سوپر وهمكارانش(1963) اولين عامل موثر در تعيين مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه پندار وعقيده انسان درباره خودش مي باشد. با مرور مختصري در نوشته هاي پيروان مكتب اصالت انسان بخوبي آشكار مي شود كه اولاً خويشتن پنداري مهمترين عامل تعيين كننده نوع رفتار انسان مي باشد.(وايلي 1961) . ثانياً تعاريف جداگانه ومتعددي درمورد خويشتن پنداري توسط محققان ابراز شده است. گرچه تعاريف ارائه شده به ظاهر متفاوتند، ولي همگي معني ومفهوم تا حدودي يكساني را درباره ي خويشتن پنداري بيان مي كنند.(همان)


خويشتن پنداري

به نظر اوهارا و تيدمن (1959) خويشتن پنداري عبارت از مجموعه ارزشيابي هاي انسان درباره خودش مي باشد. دراين تعريف به جنبه هاي مختلف انسان از قبيل استعدا، رغبت، طبقه اجتماعي، وارزش توجه كامل مبذول مي گردد. به نظر اوهارا وتيدمن قدرت وتوانائي انسان براي ارزشيابي از وضع موجود، بخشي از خويشتن پنداري فرد را تشكيل مي دهد. لذا به نظر اوهار وتيدمن خويشتن پنداري عبارت از مجموعه تصورات انسان در باره خودش در موقعيت ها وزمينه هاي مختلف مي باشد.

به نظر راجرز، خويشتن پنداري عبارت از نظام ادراكي انسان مي باشد كه تعيين كننده شيوه زندگي است. به عقيده راجرز (1951) خويشتن پنداري نظام اداركي است كه به طور آگاهانه عمل مي كند واز زمينه هائي نظير درك توانايي هاي فردي، درك روابط فرد با خود وبا ديگران ، درك ارزشها ودرك هدف هاي زندگي تشكيل مي گردد. لذا خويشتن پنداري نظام پويائي است كه با اعتقادات ، ارزش ها ، رغبت ها ، استعدادها و توانائي هاي فرد ارتباط دارد. اين عوامل به نوبه خود تعيين كننده مسير زندگي انسان مي باشند. به نظر اسنيگ، وكومر (1949) نيز خويشتن پنداري مركب از ادراكات، احساسات، وطرز تلقي هاي انسان مي باشد.

به نظر سوپر، (1957) خويشتن پنداري بر اثر تعامل بين انسان وعوامل محيطي رشد ونمو مي نمايد وتكامل مي يابد. همچنين نظر دوستان ونحوه ارزشيابي وقضاوت ديگران موجب مي گردد كه فرد نقش خود را در قبال اطرافيان تعيين كند وبه ايفاي آن نقش بپردازد. گرچه انسان ارزشها ي ديگران را بطور كامل نمي پذيرد، ولي تمايل دارد بخاطر كسب مقبوليت اجتماعي بخشي از ارزشها را قبول كند.

سوپر وهمكارانش(1963) ضمن اشاره به عقايد كارتر در زمينه تاثير خويشتن پنداري در مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه، معتقدند خويشتن پنداري شغلي وحرفه اي عبارت از تمام اعتقادات وتصورات فرد است كه به نوعي با انتخاب شغل وحرفه ارتباط دارد ويا در مسير تكامل ويا انتخاب شغل وحرفه اثر مي گذارد. مي توان گفت خويشتن پنداري شغلي وحرفه اي وسيله اي براي بررسي چگونگي مسير تكاملي انتخاب شغل وحرفه است كه مآلاً به انجام شغل منجر خواهد شد.

تشكيل خويشتن پنداري از زماني آغاز مي شود كه يك نوزاد مي فهمد كه موجودي جداي از پدر ومادر است. رشد و غناي خويشتن پنداري در طول زندگي ادامه پيدا مي كند. رشد آن تحت تاثير فرهنگ خانواده وتجاربي است كه ما با آنها برخورد مي كنيم. سوپر(همانند خيلي ديگر از روانشناسان كه بر روي اهميت يادگيري تاكيد دارند) معتقد است كه اينكه ما چقدر مي توانيم در يك حيطه مشخص خوب عمل كنيم، توسط تقويتي كه ما دريافت مي‌كنيم مي تواند كاهش يا افزايش يابد. اگر ما در رشته رياضيات خوب عمل كنيم، نمرات بالايي در امتحانات رياضي مي گيريم واغلب براي معلوماتمان مورد ستايش قرار مي گيريم، احتمالاً يك خويشتن پنداري اي قوي نسبت به رياضيات داريم كه وابسته به اين تقويت مثبت است. اگر در رياضيات ضعيف عمل مي كنيم، نمرات پايين مي گيريم ومعلم واطرافيان ديگر به ما مي گويند كه بايد در رياضيات بهتر عمل كنيم، ما يك خويشتن‌پنداري ضعيفي نسبت به رياضيات داريم كه در ارتباط با اين تقويت منفي است (اينترنت 1)

در حيطه سال مختلف زندگي مان ما تصويرهايي از خود مي سازيم . بعضي اوقات اين تصاوير واقعي، روشن وخوب تعريف شده اند و بعضي اوقات، غير واقعي، مبهم ونامفهوم هستند. سوپر، اظهار كرد كه همه بخشهاي خويشتن پنداري كه مي تواند در شغل به كار گرفته شود خويشتن پنداري شغلي را مي سازد. درونمايه اصلي نظريه سوپر اين است كه هر فرد به دنبال اين است كه خويشتن پنداري شغلي خويش را از طريق انتخاب شغل به نمايش بگذارد. (نيلز و هر، 2001)

تفكر درباره اين موضوع، موضوعات ديگر را به ذهن متبادر مي كند، يكي اينكه اگر يك فرد يك خويشتن پنداري نامفهوم يا ضعيف داشته باشد، به احتمال زياد او انتخابهاي شغل ضعيف يا كمتر راضي كننده خواهد داشت. ديگر اينكه شغل مي تواند خسته كننده يا بي معني باشد اگر فرد آن را ابراز توانايي هاي خويش (چيزي كه مي توانند آن را به نحو احسن انجام دهند)، علائق خويش (چيزي كه بيشترين علاقه را براي انجام دادنش دارند)، وارزشهاي خويش (چيزي كه فكر مي‌كنند انجامش واقعاً مهم است) ندانند. سومين فكر اين است كه اينكه ما چگونه بازخورد به فرزندانمان ، اعضاي خانواده ، دانش آموز، كارگران و دوستانمان مي دهيم، بسيار بسيار مهم است. اگر چه ما نمي خواهيم كه بازخورد غلطي به آنها بدهيم. اين مهم است كه هم براي انتخاب شغل وهم كلاً براي زندگي ما به آنها حمايت مثبت بدهيم وكمك كنيم كه به مثبت ترين نگاه به توانائيهايشان است پيدا كنند. (همان)

چهار مرحله مكاشفه، تشخيص، همانند سازي، وايفاي نقش به نظر سوپر در فرآيند رشد وتكامل خويشتن پنداري وجود دارند. اين مراحل بشرح زير قابل توجيه هستند:1) مرحله مكاشفه در تكوين خويشتن پنداري اهميت فوق العاده اي را حائز است . زيرا اولين مرحله در شكل پذيري خويشتن پنداري است. در اين مرحله فرد خود را به عنوان انساني مجزا ومتفاوت از ديگران احساس مي كند ودر ضمن از تشابهاتي كه با ديگران دارد نيزآگاه مي شود. به مرور زمان با توجه به واقعيات محيطي ، فرد از طريق تجربيات به تكامل هستي خود مي پردازد. به احتمال زياد خويشتن پنداري شغلي و حرفه اي نيز بهمين ترتيب رشد مي كند. به موازات تكامل رشد، فرد امكانات خود را جهت اشتغال به مشاغل متعدد و با تحصيل در رشته هاي گوناگون مورد سنجش و بررسي قرار مي دهد.

2) تشخيص نيز در تكوين خويشتن پنداري از اهميت خاصي برخوردار است . به عنوان مثال كودك به مرور زمان مي آموزد كه دست زدن به بخاري داغ باعث سوختگي ناراحتي مي گردد.در زمينه بزرگسالان نيز انسان ضمن مقايسه با ديگران به تشخيص امكانات وخصوصيات فردي موفق مي شود. مثلاً پي مي برد كه از ديگران احتمالاً چاق تر، لاغر تر، باهوش تر، ويا كم هوش تر است. مسلماً چنين تشخيصي موجب تصميم گيري هاي خاص در زمينه هاي شغلي وتحصيلي مي گردد. 3) مرحله همانند سازي نيز در تكوين خويشتن پنداري فرد اهميت ويژه دارد. كودكان در سنين معين ضمن همانند سازي انسان از كارهاي عام به كارهاي خاص صورت مي پذيرد. اگر نوجواني تشخيص دهد كه شغل پدرش او را ارضاء نمي نمايد، همانند سازي با مشاغل افراد ديگر را آغاز مي كند. مثلاً فرزند بقال ممكن است با همسايه خود كه مهندس است همانند سازي نمايد.4) ايفاي نقش از طريق مرحله همانند سازي ايجاد مي شود. كسي كه با شغلي ويا با فردي همانند سازي مي كند، دوست دارد كه به انجام آن شغل بپردازد، ونقش فرد مورد علاقه خود را ايفا كند. لذا اين مرحله نيز در تكوين خويشتن پنداري تأثير بسزايي دارد.(شفيع آبادي،1382،ص134)

راهبردهايي براي استفاده از LCR در مشاوره شغلي

نمودار دوران زندگي سوپر براي شناسايي مقدار رشد شغلي مراجع در تنظيم اهداف براي مشاوره مفيد است. براي مثال، اگر يك مشاور تشخيص دهد كه يك مراجع در مرحله مكاشفه سوپر قراردارد، يكي از اهداف مشاوره مي تواند كمك به مراجع در محدود كردن انتخابهاي شغلي شخص يا متعهد شدن به يك انتخاب باشد. يك نمايش از اين سناريو مي تواند يك دانشجوي تازه وارد باشد كه با انتخاب رشته مشكل دارد. چون خيلي از رشته ها جالب به نظر مي رسند، كمك به اين دانشجو براي يك تصميم درست در انتخاب يك رشته اولين نقطه تمركز در جلسات مشاوره است. بخش فضاي زندگي LCR مي تواند به عنوان ابزار ارزيابي كيفيتي موثري استفاده شود. اين ارزيابي عمدتا به دو طريق انجام مي شود. ابتدا از مراجع خواسته مي شود كه LCR كنوني وايده آل خود را رسم كند. اگر اختلاف هايي بين اين دو بود، همانگونه كه در شكل نشان داده شده است. مشاور از مراجع مي خواهد تا درمورد طرح هايي صحبت كنند كه بتواندLCR ايده آل است پيدا كند. مراجعان همچنين تشويق مي شوند تا موانع ومشكلاتي كه آنهاامكان دارد كه با آنها در يك تلاش براي دستيابي به نقش هاي ايده آل برخورد كنند را شناسايي كنند.سپس به مراجعان پيشنهاداتي براي اينكه بتوانند از پس مشكلات برآمده وتلاش خويش را براي دستيابي به نقش هاي ايده آل بكنند داده مي شود.




تحقيقات انجام شده:

درباره نظريه سوپر تحقيقات فراوان متعددي به عمل آمده است. ذكر تمام تحقيقات انجام شده در اين مختصر كار محالي است. لذا فقط به برخي از آنها به طور خلاصه اشاره مي شود.

بروفي (1959) در بيمارستاني واقع در نيويورك با دادن پرسشنامه اي از پرستاران خواست صفاتي را كه مربوط به آنها مي شود از پرسشنامه انتخاب كنند ودرجاي مناسب مشخص نمايند. اين صفات به عقايد، ايده آلها، وترجيح هاي شغلي وحرفه اي آنها مربوط مي شد. اين گروه همچنين نوعي پرسشنامه رضايت شغلي وخويشتن پنداري افراد وجود دارد. لذا يكي از فرضيه هاي سوپر در زمينه ارتباط بين رضايت شغلي ورضايت از زندگي مورد تاييد قرار گرفت.

سوپر و اوراستريت (1960) در تحقيقي خواستند بلوغ شغلي وحرفه اي وعوامل موثر در آن را بشناسند وبدانوسيله مطالب بيان شده در نظريه در زمينه شغلي وحرفه اي مورد سنجش وارزشيابي قرار دهند. اين تحقيق با 142 نفر دانش آموزان كلاس نهم در شهر نيويورك انجام شد. در اين مطالعه پنج بعد بلوغ شغلي وحرفه اي مورد شناسائي ومطالعه قرار گرفت كه عبارت بودند از:

1- آشنائي با انتخاب شغل: اين بعد ميزان علاقه دانش آموز را به مسائل شغلي انتخاب شغل شامل مي گردد ونحوه استفاده از رغبت دانش آموز در جستجوي راه حل جهت مشكلات شغلي وحرفه اي را در بر مي گيرد. اين بعد از طريق روش مصاحبه ودرجه بندي معين ومشخص گرديد.

2- جمع آوري اطلاعات وطرح ريزي درباره مشاغلي كه دانش آموز آنها را به نوعي بر ساير مشاغل ترجيح مي دهد. اين بعد را از طريق مطالعه دانش آموز در زمينه هاي مختلف ونيز مصاحبه تعيين كردند.