مقاله بررسی جامع بورس

مقاله بررسي جامع بورس در 50 صفحه ورد قابل ويرايش

فهرست

عناوين: صفحه

بورس كي كجا چگونه؟.......................................................................................... 1

مفهوم بورس......................................................................................................... 2

پيشينه بورس در ايران.......................................................................................... 2

بورس تهران از ابتدا تا امروز............................................................................... 5

بورس اوراق بهادار و تشكيلات سازماني اش...................................................... 8

بورس را به چه مي شناسند.................................................................................. 10

انواع بورس........................................................................................................... 13

وظايف بورس........................................................................................................ 14

مزاياي بورس........................................................................................................ 16

جاذبه هاي بورس اوراق بهادار براي مردم......................................................... 17

جاذبه هاي بورس اوراق بهادار براي شركت ها.................................................. 19

بورس اوراق بهادار و اقتصاد كلان...................................................................... 20

روش تشكيل سبد سهام و مديريت آن.................................................................. 22

انتخاب صنايع برتر................................................................................................ 24

تعيين درصد مربوط به هر صنعت در سبد.......................................................... 25

انتخاب سهام برتر در هر صنعت.......................................................................... 25

اصولاً خوبست چند سهم در سبد داشته باشيم.................................................... 26

انواع سهام............................................................................................................. 27

ارزش سهام.......................................................................................................... 28

زمان خريد و فروش سهام................................................................................... 29

شرايط و ضوابط پذيرش سهام در بورس اوراق بهادار...................................... 30

ماده 2- ضوابط پذيرش سهام شركت ها در تابلو دوم تالار اصلي..................... 31

ماده 3- ضوابط ارتقاي سهام شركت ها از تابلوي دوم به تابلوي اول تالار اصلي............... 33

ماده 4- ضوابط پذيرش سهام شركت ها در تالار فرعي..................................... 34

بورس ما و مشكلات آن ....................................................................................... 37

روند شاخص در دهة 80...................................................................................... 40

نارساييهاي سيستم كنوني معاملات سهام............................................................ 42

راز بقا در بورس تهران........................................................................................ 44

منابع ..................................................................................................................... 46



بورس؛ كي ، كجا، چگونه ؟ …

مي گويند در بلژيك قرن پانزدهم، مردي به نام «واندر بورس» خانه اي داشت، كه صرافان و دلالان در مقابل خانه اش به داد و ستد پول و اوراق بهادار مي پرداختند. بدين ترتيب، نام فعاليتي كه بعدها، يعني در سال 1460 ميلادي، داراي تشكيلاتي شد و بازار متشكلي را شامل گشت، از اسم آن مرد بلژيكي ، گرفته شد. اما تاريخ اولين بورس بين المللي را تنها مي‎توان تا اوايل قرن هفدهم عقب برد، يعني زمان تاسيس سازمان بورس آمستردام، با اينحال آنچه ذهنيت تشكيل چنين سازماني را به وجود آورد، خود، داستان ديگري دارد؛ تجار و بازرگانان راهي را مي جستند تا در معاملات خود، با زيان كمتري مواجه شوند، بهترين راه حل نيز تقسيم زيان بود ! آنچه در سال 1553 ميلادي رخ داد، ايجاد شركتهاي سهامي عام بود كه در سال 1602 با تاسيس شركت هند شرقي، شكل اصلي خود را پيدا نمود و بدين ترتيب اساس بازار سرمايه پايه گذاري شد.

بازار سرمايه، همزمان با انقلاب صنعتي در اروپا، مانند قارچ شروع به رشد نمود و به مرور، كشورهايي نظير آلمان، انگليس و سوييس را در برگرفت. هر كدام از كشورها نيز، به نوبه خود و به فراخور نياز خويش، قوانين و مقرراتي را وضع كردند تا از تقلب و حق كشي و … جلوگيري كنند.


مفهوم بورس:

با آنچه گفته شد مي‎توان گفت: بورس به مكاني گفته مي‎شود كه در آنجا پاره اي از كالاها و اوراق بهادار قيمت گذاري مي‎شوند و سپس بر روي آن كالاها و اوراق بهادار معامله انجام مي‎گيرد.

پيشينة بورس در ايران:

انديشة اصلي ايجاد بورس اوراق بهادار در ايران به سال 1315 باز مي گردد. در اين سال دو كارشناس هلندي و بلژيكي فقط به منظور بررسي امكانات قانوني تشكيل سازمان بورس در ايران و احياناً ايجاد آن، به ايران سفر كردند. در همان سالها بانك ملي نيز به عنوان تنها متصدي امور بانكي در كشور، مطالعات مشابهي را در دستور كار داشت. اما جنگ جهاني دوم، فرصت ادامه فعاليت را به هيچ يك از محققين نداد. از سرگيري مطالعات در اين زمينه نيز به فرصت مناسبتري نياز داشت و آرامش نسبي بعد از كودتاي بيست و هشت مرداد 1332 زمان مساعدي بود براي اتاق بازرگاني، اتاق صنايع و معادن، بانك مركزي و وزارت بازرگاني تا چند سالي را به بررسي پيرامون اين بازار و شرايط ايران براي تشكيل آن بپردازند. در سال 1333 به اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ماموريت داده شد كه به تشكيل بورس اوراق بهادار اقدام كنند اين اقدام هم به نتيجه نرسيد.

در سال 1345 قانون تاسيس بورس اوراق بهادار به تصويب مجلس رسيد و بانك مركزي موظف شد كه آيين نامه هاي اجرائي قانون مزبور را تنظيم و به تاسيس بورس اقدام كند. فعاليت بورس اوراق بهادار تهران عملاً از بهمن ماه سال 1346 آغاز شد. بانك صنعت و معدن و نفت پارس سهام خود را در بورس تهران عرضه كردند. در سال 1347 در مجموع، 6 شركت با 6/2 ميليارد ريال سرمايه به بورس تهران راه يافتند. در سال هاي بعد با اجراي برنامه گسترش مالكيت سهام واحدهاي توليدي كه بر اساس آن واحدهاي خصوصي و دولتي مكلف بودند به ترتيب 49 و 99 درصد سهام خود را به مردم عرضه كنند و نيز با برقراري معافيت هاي مالياتي براي شركت هاي پذيرفته شده در بورس فعاليت هاي بورس توسعه يافت به طوري كه تا سال 1357 تعداد 105 شركت جمعاً با 9/229 ميليارد ريال سرمايه به عضويت بورس درآمدند. در سال 1358 به علت ملي شدن بانك ها و شركت هاي بيمه و حذف نام بانك ها و شركت هاي بيمه عضو بورس از فهرست نرخهاي بورس تهران؛ هم چنين به علت تصويب قانون حفاظت و توسعة صنايع ايران و حذف نام شركتهاي مشمول اين قانون از فهرست نرخهاي بورس تهران- قيمت سهام به شدت پايين آمد و ركود بورس آغاز شد كه تا سال 1368 ادامه داشت.

از سال 1368 بورس تهران دوباره فعال شد علت اين بود كه برنامة اول توسعة اقتصادي- اجتماعي تصويب شد و واگذاري سهام كارخانه ها به مردم به منظور اصلاح ساختار اقتصادي كشور مورد تاييد مسئولان قرار گرفت.

درسالهاي 1369 و 1370 فعاليت بورس هم به لحاظ تعداد سهم هاي مورد معامله و هم به لحاظ حجم ريالي معاملات پررونق بود . قيمت سهام ، به دليل وجود تقاضاي زياد ، به سرعت افزايش يافت. اما در سال 1371 بازار سرمايه در كشور دستخوش بحران شد و بازار بورس سال سختي را گذراند و حجم معاملات كاهش يافت. سالهاي 1372 و 1373 براي بازار بورس سالهاي نسبتاً خوبي بود. تعداد سهام معامله شده و حجم ريالي معاملات افزايش يافت. در سالهاي 1374 و 1375 فعاليت بازار بورس اوراق بهادار تهران اوج گرفت به طوري كه، به لحاظ افزايش شاخص قيمت سهام، بورس تهران در ميان كشورهاي عضو فدراسيون بورسهاي جهان مقام دوم را كسب كرد. اما در بررسيهاي بعدي معلوم شد كه متأسفانه اين افزايش بي منطق و ساختگي بوده است. مردمي كه فاقد هر نوع آگاهي از مسايل مالي به اميد رسيدن به سود باد آورده به بورس تهران هجوم آوردند و مثلاً سهمي را كه وعدة 2500 ريال سود سالانه داده بود به مبلغ 40000 ريال

خريدند.

جالب آن بود كه تمام اين سود هم صرف 200 درصد افزايش سرمايه و ماليات شد و پولي عايد سهامدار نكرد. و بالاخره وقتي از اواخر سال 1375 فعاليت بازار بورس تهران از رونق افتاد همين سهم به 2500 ريال معامله شد و دارندة خود را به شدت متضرر كرد (هر 40000 ريال سرمايه او شده بود 7500 ريال، يعني نزديك به 20 درصد اصل سرمايه او باقي مانده و بيش از 80 درصد سرمايه او از بين رفته بود.)

20 ماه شاخص كل قيمت سهام روند نزولي داشت تا بالاخره از اوايل سال 1377 به تدريج شاخص كل قيمت سهام روند صعودي پيدا كرد و دوران رونق بورس آغاز شد و هم چنان ادامه دارد. مهمترين عوامل تشكيل دهندة رونق عبارتند از : ارائه دقيق آمار و اطلاعات شركتهاي پذيرفته شده، نرخ گذاري درست سهام پس از برگزاري مجمع عمومي و تقسيم سود، شفافيت هر چه بيشتر اطلاعات و ماشيني كردن سيستم اطلاع رساني، برخورد با شركتهاي خاطي و تدوين آيين نامه انضباطي براي عملكرد كارگزاران، كه عموماً پس از تغيير هيات مديره بورس صورت گرفت. ايجاد بورس كالا (مانند بورس فلزات و …) هم چنين جلب اعتماد مردم و بالا بردن فرهنگ بورس در جامعه، بهسازي ساختار بورس و تجديدنظر در قوانين بورس و به روز درآوردن آنها كه به كمك آنها مي‎توان حجم و اندازة كوچك بورس تهران را متناسب و مطلوب كرد.

در اينجا بي انصافي است اگر ذكري از ابوالقاسم خردجو، رياست وقت بانك توسعه صنعتي و معدني ايران نكنيم، هر چه باشد، بورس فعلي به او مديون است. او را مي‎توان از بنيانگذاران اين سازمان به حساب آورد. وي با تاسيس سازمان بورس تا سال 1357 به عنوان رئيس هيئت مديره و عضو شوراي بورس فعاليت كرد. اما اين تلاشها براي يك هدف صورت گرفت: تجهيز پس اندازهاي خصوصي و تخصيص آن به سرمايه گذاري صنعتي و توليدي.

بورس تهران، از ابتدا تا امروز …

اگر بخواهيم دوره هاي فعاليت بورس تهران را از آغاز بررسي كنيم مي توانيم آنرا به چهار دوره تقسيم كنيم:

دوره نخست، سال 1346 تا نيمه اول سال 1357؛ رونق تدريجي بورس: بورس تهران در سال 1346 راه اندازي شد، اما معامله اندك روي سهام بانك توسعه و صنعتي ايران، توجيه كننده فعاليت اين سازمان نبود. بهترين راه حل نيز، وارد كردن سهام چند شركت جديد در بورس و انجام معامله بر روي اسناد منتشر شده خزانه و قبوض اصلاحات اراضي بود. اما اين اقدام نيز مسئولان را راضي نكرد. در مرحله بعد، دولت راهكار مناسبتري را در نظر گرفت، معافيت مالياتي براي شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران به سال 1351، اما تا مردم و سهامداران جزء با بورس آشنا نشوند، نمي توان رونق بورس را جدي و پايدار دانست. به اين ترتيب فصل نوين فعاليت بورس، از سال 1353، يعني زمان واگذاري سهام به كارگران و كشاورزان آغاز شد. تا پايان دوره مورد بررسي، حجم معاملات به بيش از 34 ميليارد ريال رسيد.

دوره دوم، نيمه دوم سال 1357 تا سال 1368؛ ركود تدريجي و توقف نسبي فعاليت بورس:

با آغاز اعتصابات و مبارزات مردمي كه به سقوط رژيم شاهنشاهي انجاميد، امنيت سرمايه گذاري به مرور به خطر افتاد و بازار بورس نيز متاثر از شرايط، از دوران اوج خود فاصله گرفت. با پيروزي انقلاب، بسياري از صنايع و شركتها ملي شدند و همين امر، معامله بر روي سهام آنها را بي معني كرد. به اين ترتيب، چه به دليل ملي شدن برخي شركتها و چه به خاطر تغيير مالكيت شركتهايي كه صاحبان آنها، كشور را ترك كرده بودند، تعداد شركتهاي پذيرفته شده در بورس از 105 شركت به 65 عدد كاهش يافت. اما مهمتر اين كه همين تعداد نيز فعاليت چنداني نداشتند. پس، حجم معاملات بورس تا پايان اين دوره به 10 ميليارد ريال كاهش پيدا كرد.

بورس ما و مشكلات آن

حداقل پنجاه درصد از بازدهي سرمايه گذاري در سهام بستگي به وضع بازار سرمايه از نظر ركود يا رونق دارد. وضع بازار سرمايه نيز به نوبه خود متأثر از عوامل خارج از بازار و عوامل تعيين كننده كارايي بازار است. اين در حاليست كه اكثريت فعالان در بورس تمام هم و غم خود را مصروف تحليل سهم مي كنند و تحليل كلان بازار را فرع مي دانند. وضعيت اخير بورس شايد هشداري باشد كه در يك بازار سرمايه غيركارا و دچار مشكل ساختاري، كار چنداني از آناليز تكنيكي يا فوندامنتال سهام برنمي آيد. بدين لحاظ همه فعالان بورس بايد در كنار تحليل سهم به اوضاع كلان بازار سرمايه و بهبود آن توجه داشته باشند و در صورت امكان در جهت كارايي بازار تلاش كنند.

بورس سهام ايران از سه گروه عوامل تأثيرپذير است:

1- عوامل خارج از بورس خارج از ايران مانند اوضاع منطقه، مسئله انرژي اتمي، تهديدات آمريكا و غيره

2- عوامل خارج از بورس داخل ايران مانند تصميمات دولت و مجلس، انتخابات رياست جمهوري و …

3- عوامل داخلي بورس

در خصوص عوامل مربوط به گروه اول و دوم بسيار گفته و نوشته شده است. در گزارش مديريت بورس به هيئت دولت و مصاحبه هاي ايشان نيز تماماً و انحصاراً به اين دو گروه از عوامل اشاره شده است. اين بدان معناست كه در گزارش به دولت و مردم در خصوص مشكلات بورس، گويا مطلب قابل گزارش و توجهي در خصوص عوامل مشكل زاي داخلي بورس وجود ندارد.

اگر بازار سرمايه از استواري ساختاري برخوردار باشد كمتر از عوامل خارج از آن دچار بحران مي‎شود. ضمن آنكه نبايد عملكرد مناسب بورس را مشروط به فقدان مشكل در ايران و جهان نمود.

مهمترين و اصلي ترين مشكل و نارسايي بورس سهام ايران فقدان يا عملكرد ناقص سازوكار عرضه و تقاضا است. روند شاخص و قيمتها عمدتاً متأثر از سياستهاي مديريت بورس، دستكاري در قيمتها و شگردهاي سفته بازان و صاحبان رانت در بورس است اما سازوكار عرضه و تقاضا در اين معركه از همه عقب و مظلوم مانده است. بازار سرمايه از همه چيز بيش از عرضه و تقاضاي واقعي تأثير مي پذيرد. در حاليكه شاخصهاي تكنيكي و فوندامنتال در خصوص سهام يك جهت را نشان مي دهند، حركت و روند در سوي ديگر است.

ريشه اين امر و علت بنيادي اينست كه ساز و كار عرضه و تقاضا بر دو ركن اصلي از ياد رفته يا كم توجه شده و عقب مانده بورس استوار است كه يكي سيستم معاملات و ديگري سيستم اطلاع رساني است. در غالب موارد آنچه تقاضا براي خريد يا فروش را مي سازد استفاده از اهرمها و رانتهايي است كه نارسايي و عقب ماندگي سيستم معاملات و سيستم اطلاع رساني در اختيار اقليتي ذينفع و مدافع وضع كنوني گذشته است. كم توجهي به اصلاح و روز آمدي اين دو ستون بازار سرمايه موجب نابرابري شديد براي اكثريت سهامداران عادي و رانت بسيار پول ساز براي اقليت صاحب حق تقدم دسترسي به اطلاعات و نزديك به سيستم كنوني معاملات كه در آنها رعايت نوبت در اختيار كارگزاراست، شده و اين خود موجب فساد بسيار و سلب اعتماد سرمايه گذاران عادي نسبت به سلامت بازار سرمايه شده است.

در حاليكه توسعه سخت افزاري و گسترش فيزيكي بورس مورد توجه بوده است، بعد نرم افزاري توسعه و اصلاح ساختاري و رفع نابرابريهاي اشاره شده گرفتار كم توجهي است. مديران بورس اصلاحات ساختاري در دو زمينه بنيادي سيستم معاملات سهام و اطلاع رساني يعني دو ركن اصلي سازوكار عرضه و تقاضا در بورس سهام ايران را، در اولويتهاي آخر قرار داده اند. در زمينه گسترش بازارهاي محلي در شهرهاي مختلف و ايجاد سالنهاي جديد بورس در تهران كارهاي زيادي انجام شده است، ولي در خصوص رفع تنگناهاي مربوط به الزامات ساختاري و بنيادي ياد شده كه بدون توجه به آنها بازارها و سالنهاي جديد هم گرفتار نارساييهاي موجود خواهند بود، اقدام و پيشرفت موثري به چشم نمي خورد.

واقعيت اينست كه اقدام مؤثر در خصوص اصلاحات ساختاري در دو ركن بنيادي اشاره شده در بورس بدون برخورداري از نگرش سيستمي ممكن نخواهد بود.

نارسايي ساختاري و نابرابري حاصل از آن كه مربوط به عملكرد عوامل داخلي بورس است منجر به سلب اعتماد از بازار سرمايه شده است بنحويكه سرمايه گذاران عادي روند بازار را عمدتاً ناشي از تصميمات غيرقابل پيش بيني مديريت بورس و يا ترفندهاي سفته بازان و صاحبان رانت در اين بازار مي دانند. تا زمانيكه اعتماد به بازار سرمايه باز نگردد استقبال سهامداران، سرمايه گذاري در بورس و رشد شاخص ها با مشكل مواجه خواهد بود.