مقاله بررسي سياسي منطقه جنوب آسيا

مقاله بررسي سياسي منطقه جنوب آسيا در 63 صفحه ورد قابل ويرايش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه.....................................................................................................................

فصل اول: معرفي منطقه جنوب آسيا...................................................................

مسائل و منازعات منطقه‌هاي.................................................................................

فصل دوم: پاكستان..............................................................................................

1- ويژگيهاي پاكستان...........................................................................................

الف: جغرافياي طبيعي و انساني پاكستان..............................................................

ب: جغرافياي سياسي پاكستان..............................................................................

ج: جغرافياي اقتصادي پاكستان.............................................................................

2- حكومت و سياست در پاكستان.......................................................................

3- روابط پاكستان با جمهوري اسلامي ايران......................................................

4- منازعات هند و پاكستان..................................................................................

الف: علل منازعه دو كشور و جايگاه كشمير در آن..............................................

ب: صف‌آرايي هند و پاكستان................................................................................

ج: علل اتمي شدن هند و پاكستان..........................................................................

فصل سوم: هند.....................................................................................................

1- ويژگيهاي هند..................................................................................................

الف: جغرافياي طبيعي و انساني.............................................................................

ب: جغرافياي سياسي.............................................................................................

ج: جغرافياي اقتصادي...........................................................................................

2- حكومت و سياست در هند...............................................................................

3- روند اتمي شدن هند........................................................................................

4- سياست خارجي هند........................................................................................

5- روابط با جمهوري اسلامي ايران....................................................................

6- همكاري‌هاي نفت و گاز و پتروشيمي ايران و هند.........................................

فصل چهارم: همكاري‌هاي منطقه‌اي در جنوب آسيا............................................

1- اتحاديه همكاري‌هاي منطقه‌اي جنوب آسيا (سارك)........................................

2- جنوب آسيا و نظام بين‌الملل............................................................................

الف: چين................................................................................................................

ب: روسيه..............................................................................................................

ج: آمريكا................................................................................................................

نتيجه گيري............................................................................................................

فهرست منابع.........................................................................................................






مقدمه

از بعد ديرينه‌شناسي پيشينه منطقه‌گرايي به سالهاي دهة 1960 و 1970 بر مي‌گردد كه توجه دانشمندان را به خود جلب كرد. اوج روي آوري به منطقه‌گرايي در دهه 1980 و به خصوص در زمينه اقتصادي مي‌باشد كه با فروپاشي شوروي اين روند از سرعت بيشتري برخوردار گرديده و كشورها سعي در حل مشكلات و مسائل خود در چارچوب مناطق جغرافيايي مي‌نمايند. از همين روي منطقه جنوب آسيا به عنوان يكي از مناطق مهمي كه در چارچوب نظام بين‌الملل با توجه به ويژگيهاي استراتژيكي و جمعيتي كه دارد از اهميت زيادي برخودار گردد.

در اين پژوهش ما سعي در شناخت و بررسي ويژگيهاي اين منطقه خواهيم نمود و به لحاظ اهميت دو كشور هند و پاكستان، اين دو را مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

تحقيق حاضر از چهارفصل تشكيل گرديده‌است كه در فصل اول به معرفي منطقه جنوب آسيا پرداخته مي‌شود. در فصل دوم به معرفي كشور پاكستان پرداخته و ويژگيهاي آن از نظر جغرافياي طبيعي، انساني، سياسي، اقتصادي، مورد بررسي قرار مي‌گيرد، سپس سياست و حكومت در پاكستان و روابط خارجي آن با جمهوري اسلامي ايران مورد بررسي قرار مي‌گيرد و به منازعات هند و پاكستان در انتهاي اين فصل پرداخته خواهد شد. در فصل سوم به معرفي كشور هندوستان پرداخته مي‌شود و جغرافياي طبيعي، انساني، سياسي و اقتصادي آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد، سپس بحث سياست و حكومت در هند، روند اتمي‌شدن هند و سياست خارجي و روابط ايران و هند مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در فصل چهارم به مسئله همكاري در منطقه جنوب آسيا پرداخته مي‌شود و عوامل واگرايي و همگرايي در اتحاديه همكاري‌هاي جنوب آسيا (سارك) مورد بررسي قرار مي‌گيرد و سپس به بحث جنوب آسيا و نظام بين‌الملل پرداخته مي‌شود و روابط اين منطقه با چين، روسيه و آمريكا مورد بررسي قرار مي‌گيرد.


فصل اول: معرفي منطقه جنوب آسيا

منطقه جنوب آسيا شامل كشورهاي پاكستان، هند، بنگلادش، سريلانكا، نپال، بوتان و مالديو است. خرده سيستم جنوب آسيا نزديك به 3/3 درصد خشكي‌هاي جهان را به همراه دارد. در ميان كشورهاي جنوب آسيا بوتان و نپال محصور در خشكي و سريلانكا و مالديو جزيره هستند. مهمترين منابع طبيعي منطقه رودخانه‌هاي پرآب آن مي‌باشد كه به كشاورزي منطقه كمك فراواني مي‌كند ولي عدم استفاده صحيح از آنها و سيلهاي فراوان در طول سال موجب شده كه اين منبع طبيعي خسارتهايي را همراه داشته باشد.(1) از جمله منابع مهم درآمد ارزي منطقه منابع ماهيگيري و نيز محصولات كشاورزي بخصوص چاي و برنج است. به دليل جمعيت زياد منطقه جنوب آسيا نيروي انساني نيز يكي از منابع اصلي درآمد ارزي براي اين كشورها است.

مساحت و جمعيت كشورهاي منطقه عبارتند از: پاكستان 943/803 كيلومتر مربع و جمعيتي در حدود 000/000/150 نفر هند، با 263/287/3 كيلومتر مربع و جمعيتي در حدود 000/000/100/1 نفر، بنگلادش با 998/143 كيلومتر مربع و جمعيتي در حدود 000/000/120 نفر، نپال 800/140 كيلومتر مربع و جمعيتي در حدود 000/000/23، بوتان 620/46 كيلومتر و 000/000/2 نفر جمعيت، سريلانكا با 610/65 كيلومتر مربع و جمعيتي در حدود 000/000/18 نفر و بالاخره مالديو 298 كيلومربع و جمعيتي در حدود 000/330 نفر، كه مساحت جنوب آسيا تقريباً 532/488/4 كيلومتر مربع و جمعيتي بالغ بر 000/000/500/1 نفر است.

جنوب آسيا از حيث نژادي دو نژاد سفيد پوست و سياه پوست را در بر مي‌گيرد. نژاد سفيد پوست به دو دسته اسلاوها و آريايي‌ها تقسيم مي شود. مردم جنوب آسيا از نژاد آريايي‌ها هستند. نژاد سياه پوست كه به آنها دراويدي مي‌گويند به نسبت دو نژاد سفيد پوست و زرد پوست كمتر هستند و تنها در جزيره سيلان و جنوب هند زندگي مي‌كنند.(2)

از كشور‌هاي منطقه گاهي تحت عنوان بازيگران جهان سوم ياد مي‌كنند و گاه از دو قدرت هسته‌اي هند و پاكستان به عنوان دو قدرت ژمونيك منطقه كه ديگر بازيگران تحت‌الشعاع سياستهاي آنها مي باشند نام برده مي‌شود. فضاي حاكم بر محيط منطقه بگونه‌اي است كه كشورهاي منطقه‌ از بي‌ثباتي و ناامني حاصل از گسترش تروريسم و تسليحات واهمه دارند چرا كه هزينه‌هاي زيادي را به جهت فضاي جنگ سرد صرف امور دفاعي كردند كه خود اين امر گسترش دهنده هرچه بيشتر فقر و نداري در جنوب آسيا است.

درگير شدن هندو پاكستان در سه جنگ در سالهاي 48-1947، 1965، 1971 و احتمال بروز جنگ در سالهاي 1984، 1987، 1990، 1999 و 2001 مؤيد بي‌ثباتي اين منطقه و داشتن آثار منفي بر صلح و امنيت جهاني است. (3)

هندوستان در شكل‌دهي جنبش عدم تعهد و پاكستان در شكل‌‌دهي سازمان آر. سي‌. دي نقش داشتند.

در پايان قرن بيستم آزمايشات هسته‌اي هند و پاكستان كشورهاي 8- G را وادار به اعمال تحريمهاي اقتصادي عليه اين دو كشور كرد اما تمام محاسبات استراتژيك و ارزيابي‌هاي متعارف سياسي در مورد منطقه به هم ريخت و محيط امنيتي جديدي بوجود آمد كه اين منطقه را به خطرناك ترين محل در جهان تبديل ساخت.(4)

مسائل و منازعات منطقه‌اي

مهمترين مسئله در روابط دو قدرت كليدي منطقه يعني هند و پاكستان مسئله كشمير است. اين سرزمين كه بين هند و پاكستان و چين و افغانستان قرار دارد پس از استقلال هند و جدايي پاكستان همواره مورد منازعه اين دو كشور بوده‌است. كشمير پس از فروپاشي شوروي مورد توجه آمريكا هم واقع شد‌ه‌است. زيرا هم از نظر اقتصادي و هم از نظر استراتژيك داراي اهميت خاصي است چرا كه هم با هند، پاكستان، چين و افغانستان هم مرز است و هم دروازه آسياي مركزي و ماوراء آن محسوب مي‌شود.(5) منطقه ديگري كه بين هند و چين حايل است و از موقعيت استراتژيك بهره مي‌برد منطقه تبت است. مشكلاتي كه هند و پاكستان با آن درگير هستند و در نتيجه فضاي امنيتي نامساعدي را در منطقه ايجاد كرده‌است عمدتاً شامل فقدان توسعه انساني، فقدان نهادينگي ملت‌سازي و عدم امنيت ملي به جهت تمايز دكترين‌هاي نظامي است.

دستيابي هند و پاكستان به تكنولوژي هسته‌اي و بويژه‌ سلاحهاي اتمي باعث شده كه حفظ صلح در اين منطقه اهميت حياتي بيابد و اكنون دو كشور با تكيه بر بازدارندگي هسته‌اي كه محور حفظ امنيت ميان هند و پاكستان است به همزيستي هسته‌اي تن در داده‌اند. بيش از سه چهارم فقراي جهان در جنوب آسيا زندگي مي‌كنند كه قسمت اعظم آنها در هند و پاكستان سكونت دارند.

پي ‌نوشت‌هاي فصل اول

1- فريبا فرزين‌نيا، كتاب سبز پاكستا، (تهران، دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي، 1376) صص 4-3

2- سميه قنبري، سارك و همگرايي در جنوب آسيا، (پايان‌نامه كارشناسي ارشد مطالعات منطقه‌اي، دانشگاه آزاد، واحد تهران مركزي، دانشكده علوم سياسي، 1383) صص 21-20

3- فرزين‌نيا، پيشين، صص 179-177

4- همان، ص 178

5- حسين ابراهيم‌خاني، هند و پاكستان و كشمير (پايان‌نامه كارشناسي ارشد علوم سياسي، دانشگاه آزاد، واحد تهران مركزي، دانشكده علوم‌سياسي، 1375) صص 33-32


فصل دوم: پاكستان

1- ويژگيهاي پاكستان
الف: جغرافياي طبيعي و انساني پاكستان

آب و هواي آن صحرايي، موسمي، نيمه صحرايي و كوهستاني است كه بيشتر مناطق آن براي كشاورزي مناسب نيست. (1) 74 درصد مردم بيسواد هستند، 30 درصد جمعيت آن زير خط فقر زندگي مي‌كنند و 46 درصد جمعيت آن زير 15 سال هستند. هر سال 60 هزار پاكستاني از اين كشور مهاجرت مي‌كنند. در اين كشور 4 گروه عمدي نژادي وجود دارند: پنجابي، سندي، بلوچي و پشتو كه به لحاظ دين مشترك اسلام گرد هم آمده‌اند. 95 درصد مردم اين كشور مسلمان (تشيع و تسنن) هستند كه بيشتر درگيريهاي داخلي پاكستان پيرامون همين اختلافات مذهبي است. (2)

زبان رسمي كشور پاكستان اردو و انگليسي است هرچند زبانهاي پنجابي، بلوچي و پشتو نيز وجود دارد. (3)

منابع طبيعي كشور عبارتند از: برنج، گندم، شكر، پنبه، ذرت و منابع معدني آن هم شامل ذغال سنگ، گاز طبيعي، نفت خام، سنگ مرمر، سنگ آهن، منگنز، خاك‌رس، چيني، كروميت و سلفون مي‌باشند. اكثر مردم كشاورز هستند و بيشترين محصول آن برنج است. (4)
ب: جغرافياي سياسي پاكستان

اين كشور راهي براي دستيابي كشوراي تازه استقلال يافته به درياي آزاد است. از تنگه هرمز خيلي دور نبوده و پايگاههاي هوايي و دريايي آن در سواحل درياي عرب و درياي عمان مي‌تواند نقش مهمي در منطقه داشته باشد. به علت دارا بودن انبوه جمعيت مسلمان و وجود جريانهاي افراطي مذهبي مي‌تواند كانون بنيادگرايي اسلامي و اشاعه آن به ديگر نقاط اسلامي باشد و لذا توجه كشورهاي مسلمان بسياري را به خود جلب كرده‌است.(5)

بافت اجتماعي و ساختار سياسي در پاكستان آن چنان بحران زده‌است كه چيزي به جز بي‌ثباتي مزمن و مداوم را نشان نمي‌دهد. انتخابات پارلمان 342 نفري پاكستان نشان مي‌دهد كه هيچ حزبي قادر به تشكيل يك اكثريت ساده نمي‌باشد. برخلاف ناتواني احزاب سنتي و عرفي، گروهها و احزاب داراي گرايش اسلامي توانسته‌اند موقعيت خود را محكم و استوار سازند. ناتواني ساختاري و ارزشي احزابي كه در طي سي سال گذشته در قلمرو سياست پاكستان تعيين كننده بوده‌اند و افزايش قدرت احزاب و گروههايي كه هويت ارزشي آنان وجه مشخصه فعاليتهايشان مي‌باشد، در فضايي به وقوع پيوسته است كه ارتش نقش وسيعتري را نسبت به گذشته دارا مي‌باشد. (6)

فصل چهارم: همكاري‌هاي منطقه‌اي در جنوب آسيا

ا- اتحاديه همكاري‌هاي منطقه‌اي جنوب آسيا (سارك)

گامهاي نخست تشكيل اين اتحاديه از طرف ضياء‌الرحمن رئيس‌جمهور بنگلادش در نوامبر 1980 برداشته شد. وي از رهبران كشورهاي جنوب آسيا خواست براي همكاري در قابل يك سازمان با هم تلاش كنند. بعد از نشست‌هايي در اين زمينه، در نهايت در نشست داكا در دسامبر 1984 سران كشورهاي عضو سند تشكيل اتحاديه (سارك) را امضاء كردند و فعاليتهاي رسمي سازمان آغاز گرديد. (1)

عوامل موثر در شكل‌گيري سارك عمدتاً‌ اقتصادي و اجتماعي است، مسائلي نظير فقر و بيكاري، بدهي گسترده خارجي، تراكم جمعيت، در‌آمد سرانه پايين، قاچاق و تروريسم از مهمترين موانع توسعه و رشد اين منطقه است كه كشورها براي مقابله با آنها نيازمند همكاري در سطح منطقه هستند. علاوه بر آن كشورهاي ضعيف منطقه‌ براي مقابله با هژموني قدرتهاي برتر يعني هند و پاكستان روبه منطقه‌گرايي آورند تا از طريق درگير كردن آنها در اتحاديه از تسلط تمام عيار آنها بكاهند. (2)

تشكيلات سارك عبارت است از: 1- شوراي وزيران؛ متشكل از وزراي خارجه كشورهاي عضو كه در هر سال يك بار همديگر را ملاقات مي‌كنند و وظيفه تنظيم سياستها، ارزيابي برنامه‌ها و تصميم‌گيري روي موضوعات را دارد. 2- كميته ايستا؛ كه متشكل از معاونين وزراي خارجه دولتهاي عضو مي‌باشد. هرسال دوبار تشكيل جلسه مي دهد و گزارشات كار خود را تقديم شوراي وزيران مي‌نمايد. 3- كميته تكنيكي 4- دبيرخانه؛ جهت هماهنگ كردن و نظارت برفعاليتهاي سارك در 1987 تاسيس گرديد. دبيركل از سوي شوراي وزيران پس از معرفي دولتهاي عضو منسوب مي‌گردد. دبيركل براي دو تا سه سال منصوب مي‌گردد. (3)

زمينه‌هايي همگرايي در سارك در واقع همان مشكلات و موانع رشدي بود كه بر سر راه كشورهاي منطقه‌ وجوددارد و براي رفع آنها، اين كشورها نياز به همكاري با هم دارند، اما موانعي نيز بر سر راه همكاري كشورهاي عضو سارك وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به شرايط نابسامان اقتصادي، عدم برابري در توان اقتصادي، وابستگي‌هاي خارجي، عدم مكمليت اقتصادي، مسائل قومي و مذهبي، مسائل امنيتي اشاره كرد. (4)

كشورهاي جنوب آسيا، در مراحل مختلفي از توسعه و رشد اقتصادي هستند، هند جزء 10 كشور صنعتي بزرگ جهان است و پاكستان در سطح متوسط و بقيه كشورها از توسعه نيافته ترين كشورهاي جهان هستند. اين منطقه يك پنجم جمعيت جهان را در خود جاي داده‌است. توزيع منابع منطقه يكسان نيست، هند بيشترين منابع منطقه را دارد. 77 درصد جمعيت، 72 درصد كل مساحت، 84 درصد كل زمين‌هاي قابل كشت، 81 درصد زمينهاي جنگلي و 78 درصد توليد ناخالص ملي منطقه در اختيار هند است. سه چهارم فقراي جهان در اين منطقه زندگي مي‌كنند. رشد جمعيت بالا است كه فشار زيادي بر روي منابع و رشد اقتصادي كشورها مي‌گذارد.

در حال حاضر كشورهاي سريلانكا، هند، بنگلادش و پاكستان با اختلاف قومي – مذهبي جدي مواجه هستند كه نشان‌دهنده عجز سيستم‌هاي سياسي اين كشورها براي ايجاد يك نظام نمايندگي سياسي موثر براي كليه طبقات اجتماعي است. كشورهاي منطقه يكديگر را متهم به حمايت از گروه‌هاي مخالف داخل كشور ديگر قلمداد مي‌كنند و اين موضوع يكي از موانع بر سر راه همگرايي منطقه‌اي مي‌باشد. جنوب آسيا از لحاظ طبيعي با مركزيت هند است يعني تمام كشورها همسايه هند هستند، به همين دليل هيچ طرحي در منطقه درباره همكاري متقابل نمي‌تواند بدون مركزيت هند صورت پذيرد، كه اين خود مانعي براي مشاركت برابر ايجاد مي‌كند.

اما مهمترين مشكل امنيتي در جنوب آسيا تداوم تضاد و كشمكش حل نشده ميان هند و پاكستان است. همچنين تفاوت‌ در نظامهاي سياسي و نحوة نگرش رهبران سياسي نيز مشكلي بر سر راه همگرايي منطقه مي‌باشد. اما وجود مشكلات مشترك به ويژه در عرصه اقتصادي و اجتماعي مي‌تواند كشورها منطقه را وادار به همكاري و تلاش در راه‌حل‌ معضلات نمايد.