توضیحات:
گزارش کارآموزي اسانسگيري در 127 صفحه ورد قابل ويرايش


«فهرست مطالب»

عنوان صفحه

مقدمه 1

معرفي 3 گياه 4

1- اوکاليپتوس 5

2- اکليل 20

3- بابونه 36

انواع بابونه 53

بابونه کبير 54

بابونه رسمي 66

بابونه وحشي 72

بابونه رومي 83

بابونه زرد 89

فصل دوم 91

اسانسها 92

تقطير ساده 101

شيمي اسانسها 105

آشنايي با انواع مبرد 110

انواع کلونجر 112

تقطير با بخار آب 125

تقطير با آب و بخار 128

سوکسله 129

اسپکتروفتومتر 130

بازيافت کلروفرم 137

کاربرد اسانس 140

عوارض جانبي 144

جدول کارهائي که در اين دوره انجام شده 147

منابع



مقدمه

معلوم نيست دقيقا از چه زماني گياهان به عنوان دارو مورد استفاده انسان قرار گرفته اند. مسلما اطلاعات مربوط به اثرارت و خواص داروئي گياهان از زمانهاي بسيار دور به تدريج بدست آمده، سينه به سينه منتقل گشته، به طور ضمني با آداب و سنن قومي نيز در آميخته، سرانجام با زحمت زياد و از طريق تجربه هاي مديد اهم اثرات و خواص آنها در اختيار نسلهاي معاصر قرار گرفته است. طبق برخي سنگ نبشته ها و شواهد ديگر به نظر مي رسد مصريان و چينيان در زمره اولين جمعيتهاي بشري بوده باشند که فراتر از بيست و هفت قرن قبل از ميلاد مسيح از گياهان داروئي به عنوان دارو استفاده برده و حتي برخي از گياهان را براي مصرف بيشتر در درمان دردها کشت داده اند. مردم يونان باستان خواص داروئي برخي از گياهان را به خوبي مي دانسته اند. بقراط حکيم بنيانگذار طب يونان قديم و شاگرد وي ارسطو و ديگران براي استفاده از گياهان در درمان بيماريها ارزش زيادي قائل بوده اند. آنها علاوه بر استفاده از گياهان يونان، از گياهان کشورهاي ديگر هم استفاده مي برده اند. بعد از اينان، يکي از شاگردان ارسطو به نام «تئوفراست» مکتب «درمان با گياه» را بنيانگذاري کرد. پس از آن «ديوسکوريد» در قرن اول ميلادي مجموعه اي از 6000 گياه داروئي با ذکر خواص درماني هر يک را تهيه و به صورت کتابي درآورد که اين کتاب بعدها سرآغاز بسياري از مطالعات علمي در زمينه گياهان مذکور گرديد. طوري که مثلا «جالينوس» پزشک معروف يوناني در کارهاي خود به کتاب «ديوسکوريد» استفاده کرده است.

در قرن هشتم تا دهم ميلادي دانشمندان ايراني؛ ابوعلي سينا؛ محمد زکرياي رازي و ديگران به دانش «درمان با گياه» رونق زيادي دادند و گياهان بيشتري را در اين رابطه معرفي کردند و کتابهاي معروفي چون «قانون» و «الحاوي» را به رشته تحرير درآوردند. بعد از آن درمان با گياه همچنان دنبال گرديد. در قرن سيزدهم «ابن بيکار» مطالعات فراواني در موردخواص داروئي گياهان انجام داد و خصوصيات بيش از 1400 گياه داروئي را در کتابي که از خود به جان گذاشته، يادآور شد.

پيشرفت اروپائيان در استفاده داروئي از گياهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسيعي يافت و از قرن 19 کوششهاي همه جانبه اي جهت استخراج مواد موثره از گياهان داروئي و تعيين معيارهاي معيني براي تجويز و مصرف آنها شروع شد. بطوري که کوششهاي آن زمان تا به امروز هم ادامه يافته و در حال حاضر نيز با سرعت هر چه بيشتر به پيش مي رود. اکنون با در دست داشتن نتايج آزمايشها و تحقيقات بسيار با کمال اطمينان مي توان به تشريح و تفصيل علمي مزاياي موجود در ماده موثره گياهان داروئي در رابطه با انسان و حيوانات پرداخت. حقيقت اين است که امروزه درباره روند متابوليسمي تشکيل ماده موثره موجود در گياهان تحت فرايندهاي خاص زيست محيطي و تاثير ماده موثره مذکور بر انسان و حيوانات اطلاعات بسيار زيادي وجود دارد و روز به روز جنبه هاي مختلف استفاده از مواد مذکور متنوعتر مي گردد. بنابراين نسبت به زمانهاي گذشته که تعداد بسيار کمي از گياهان به عنوان گياهان داروئي شناخته شده و مورد استفاده قرار مي گرفته اند، امروزه رفته رفته بر تعداد اين گياهان افزوده گشته و جنبه هاي مختلف استفاده از آنها نيز گسترده تر از پيش گرديده است. بايد دانست که اگرچه برخي از گياهان در زمانهاي گذشته به عنوان گياهان داروئي مورد استفاده قرار مي گرفته اند ولي ممکن است اکنون، با توجه به بررسي هاي روز، به عنوان «گياه داروئي» مد نظر نبوده و تقريبا کنار گذاشته شده باشند. به عکس امروزه گياهان جديد بسياري به جرگه گياهان داروئي وارد شده و زمينهاي زراعي وسيعي نيز به کشت آنها اختصاص يافته است.

موطن اصلي اوکاليپتوس

قاره استراليا، در حدود هفت ميليون و هفت صد هزار کيلومتر مربع وسعت دارد، موطن اصلي اوکاليپتوس را تشکيل مي دهد. علاوه بر آن جنس اوکاليپتوس در جزاير تاسمانيا، پاپوا، بريتانياي جديد، ايرلند جديد، تيمور و جاوه انتشار دارد.

بيش از 600 گونه و تعداد زيادي وارتيه تاکنون در اين نواحي شناخته شده است.اوکاليپتوس در 95% از جنگلهاي استراليا انتشار دارد و در حدود 4/3 از کل رستنيهاي آنرا تشکيل مي دهد. ضمنا در قسمت اعظم مناطق غير جنگلي اين قاره نيز کشت و توسعه يافته است. آب و هواي استراليا به شرح زير طبقه بندي کرد:

1) نواحي مرکزي و غربي: داراي آب و هواي بياباني با باران خيلي کم و اتفاقي است.

2) نواحي شمالي: داراي آب و هواي تروپيکال با بارندگي تابستان

3) نواحي شرقي و ايالت ويکتوريا: بارندگي يکنواخت و ملايم

4) نواحي جنوبي بلافاصله بعد از نواحي مرکزي: نيمه حاره با تابستان خشک و بارندگي نادر زمستاني، نامنظم و کم

5) نواحي کاملا جنوبي: آب و هواي مديترانه اي با بارندگي زمستانه

انتشار اوکاليپتوس در جهان

تاريخ کشت اوکاليپتوس در جهان و شناخته شدن آن براي کشورهاي مختلف دنيا و جنگل کاري آن در جنوب اروپا و شمال آفريقا، بيش از 170 سال پيش آغاز گرديد. سهولت کشت و ازدياد، سرعت رشد و ساير مزاياي آن سبب شد که به سرعت به نقاط مختلف جهان انتشار يافته و در بسياري از کشورها تربيت شود. امروزه کشت اوکاليپتوس در اقتصاد بسياري از کشورها نقش بزرگي بازي مي کند. به نظر مي رسد اولين بار در سال 1804 بود که بذر اوکاليپتوس از استراليا به خارج حمل شد. بذر گونه E.globulus به مقصد پاريس بود که در سال 1810 در پارک شاتو مالمزون کاشته شد و در حوالي سال 1823 در نواحي آندشيلي اقدام به جنگلهاي اوکاليپتوس شد و در 1828 وارد کيپ کولوني گرديد. در سال 1830 کشت اوکاليپتوس در ايتاليا آغاز شد ولي به علت انتخاب گونه هاي نامناسب اغلب درختان در اثر سرماي سخت از بين رفته و فقط چند پايه از گونه E.polyanthemos باقي ماند. در سال 1843 هندوستان اقدام به وارد کردن و کشت اوکاليپتوس کرد، ولي بايد آغاز کشت واقعي اوکاليپتوس را در حدود سال 1857 دانست که رامل پس از مسافرتي به استراليا به توسعه و کشت اوکاليپتوس در پرتغال، کاليفرنيا، شمال آمريکا متداول شد.

پس از مدتي کشورهاي برزيل، اسپانيا، پرتغال از چوب و تقطير برگ آن شروع به بهره برداري کردند.

کشت درختان اوکاليپتوس به منظور توليد مواد فرار يا روغنهاي اصلي در کنار درياي سياه قفقاز، در اواسط قرن اخير آغاز شد.

مشخصات کلي

اوکاليپتوس درختي است بزرگ و در شرايط اقليمي استراليا موطن خود تا 100 متر نيز مي رسد. برگهاي آن دو جور هستند، برگهاي جوان آن به شکل قلب، متقابل، افقي ولي برگهاي مسن آن متناوب است. به طور کلي برگهاي اوکاليپتوس دايمي، هميشه سبز، ناخزان، داسي شکل، اغلب سبز مايل به کبود و کمي موي است.

درختي است که در اراضي خيلي مطلوب و يا با مصرف آب فراوان رشد سريع خواهد داشت، به همين جهت اغلب براي خشک کردن باتلاقها و با اراضي باتلاقي مالارياخيز از آن استفاده مي شود. تکثير اين درخت از طريق کاشت تخم آن صورت نمي گيرد. ابتدا تخم يابند را که خيلي کوچک و ظريف است در جعبه هائي که خاک آن نرم و خوب تهيه شده مي کارند و پس از اينکه نهالهاي جوان 6-5 برگ دارند آنها را به گلدانهاي سبدي يا بامبويي منتقل مي کنند. در مناطق حاره انتقال به محل اصلي در فصل باران بايد انجام گيرد و در مناطق معتدل ماههاي آبان و آذر مناسب است.

درخت اوکاليپتوس در برابر سرما مقاومت ندارد و اغلب ارقام آن اگر مدت طولاني در سرماي کمتر از صفر درجه بماند صدمه مي بينند. کما اينکه در شمال ايران تا به حال سرما به اين درختان چندين بار صدمه زده است. اوکاليپتوس به شوري خاک نيز حساسيت دارد. اين درخت بومي اوقيانوسيه است و جنگلهاي وسيعي از آن در استراليا و تاسماني مي رويد و از اين مناطق به ساير نقاط عالم گسترش يافته است. در حال حاضر در هندوستان، مراکش و ساير کشورهاي افريقايي شمالي جنگلهاي وسيعي از اوکاليپتوس ايجاد شده است. در ايران کمتر از يک قرن است که وارد شده و در شمال و جنوب ايران کاشته شده است.

ترکيبات شيميايي

از نظر ترکيبات شيميايي ماده عامل و مهم داروئي اوکاليپتوس اسانس آن است که مقدار آن در برگهاي E.globulus در حدود 6 درصد است. در اين اسانس در حدود 70 درصد اوکاليپتوس که سينئول و کاژه پرتول نيز گفته مي شود وجود دارد. [G.I.M.P]. به علاوه در برگهاي آن يک ماده تلخ و يافت مي شود. در برگهاي اوکاليپتوس گونه E.globulus که در هندوستان روئيد و

مورد تجزيه قرار گرفته است. در حدود 2/1-9/0 درصد اسانس وجود داشته که در اين اسانس 62 درصد سينئول، 24 درصد بي تن، مقداري الکل و سبکي ترين يافت مي شود [G.I.M.P]. صمغي که از گونه E.globulus گرفته مي شود داراي خاصيت ضد باکتري است. اسانس اوکاليپتوس با روش تقطير از برگهاي انواع گونه هاي اوکاليپتوس گرفته مي شود.

مهمترين ترکيب شيميايي اوکاليپتوس که در طب مصرف داروئي دارد و ماده عامل اصلي آن است ماده اوکاليپتوس است. اين ماده يک نوع الکل است که در اسانس بعضي از گياهان بخصوص در اسانس اوکاليپتوس ، هل، کافور، برگ بو، مورد، اکليل الجبل، لاوانه و برخي ديگر از گياهان وجود دارد. اوکاليپتوس مايلي است بي رنگ يا کمي زرد رنگ که در 176 درجه سانتي گراد جوش مي آيد و بوي کافور مي دهد.

روغنهاي فرار

روغنهاي فرار اوکاليپتوس ها از آغاز تمدن، در استراليا مورد توجه قرار گرفت و از همان وقت يکي از اقلام صادراتي، روغني بود که از برگهاي تقطير شده اوکاليپتوس بدست مي آمد. تعدادي از روغنها که از برگها، استخراج شده بود در معالجه بعضي امراض موثر واقع گرديد و مورد توجه داروسازان قرار گرفت، و اين امر موجب شد که روغنهاي اوکاليپتوس اهميت تجارتي پيدا کند.

روغنهاي اوکاليپتوس بر اساس نحوه استفاده به 3 گروه اساسي تجارتي تقسيم مي گردند:

1) روغنهاي داروئي

2) روغنهاي صنعتي

3) روغنهاي معطر

روغنهاي معطر قسمت کوچکي از روغنهاي فرار را تشکيل مي دهند. در حاليکه روغنهاي داروئي و صنعتي تقريبا بطور مساوي قسمت اعظم اين توليد را تشکيل مي دهند.

1) روغنهاي داروئي

روغن اوکاليپتوس با 70% (سينئول، که يک ماده درماني مهم محسوب مي گردد، مي باشند. گرچه بسياري از گونه هاي اوکاليپتوس محتوي سينئول هستند، ولي غالب آنها داراي روغني مي باشند که کمتر از 70% سينئول دارد. بنابراين امروزه تعداد محدودي از گونه ها که روغن آنها داراي 90-70 درصد سينئول است در داروسازي مورد توجه و استفاده هستند. ضمنا تعدادي ديگر از اوکاليپتوس ها که داراي 65% سينئول مي باشند. مورد استفاده قرار گرفته اند، زيرا بوسيله تقطير مجدد، سينئول را مي توان به بيش از 70% رساند.


2) روغنهاي صنعتي

مهمترين مصرف روغنهاي صنعتي، براي ضد عفوني کردن و از بين بردن بوي بد است و در اين مورد پي پريتون، منشا مهمي محسوب مي شود. زيرا از آن تيمول، مانتول تهيه مي گردد.

خواص و کاربرد

بابونه داروئي، بيش از ساير گونه هاي بابونه مورد بررسي قرار گرفته است. در تمام اروپا بيشتر به عنوان نوشدارو کاربرد دارد. آلمانيها آن را Alles zutraut يعني «لايق هر چيزي» مي نامند، و نقطه مقابل چيني ها در برابر جن سينگ است. گزارش کرده اند که از اسانس بدست آمده بابونه که داراي فعاليت هاي باکتري کش و ضد قارچي، بويژه بر عليه باکتري گرم مثبت Garm-positive است به دسته اي از باکتريها اطلاق مي شود که رنگ گرم را به خود مي گيرند و Gandida albicans (گونه اي از قارچهاي Candida که در انسان عفونت ايجاد مي کنند) مي باشد. دم کرده گلهاي بابونه با دانستن علائم اثر خواب آور نشان داده شده است. کيسه هاي (مثل پاکت محتوي چاي فوري) بابونه براي بي خوابي، نقرس، سياتيک، سوء هاضمه و اسهال بکار برده مي شود. گفته مي شود که بابونه جايگاه ويژه اي نيز در معالجه ناراحتي بچه ها مانند گاز معده، دردهاي دندان و تشنج مربوط به دوران کودکي دارد.

در تجربيات داروهاي گياهي و براي مصارف خانگي، از دم کرده (که توسط مايع بر روي گلهاي تازه و خشک در آب خيسانده شده تهيه مي گردد) آن به عنوان کمک هضم، براي گاز معده، تب، باد شکم، و در اندازه هاي بزرگ داروئي به عنوان داروهاي استفراغ آور استفاده مي شود. براي مصارف خارجي، از دم کرده آن به عنوان تحريک يا شستن زخم ها و جراحات به کار برده مي شود. از گلها به عنوان ضما در تسکين درد استفاده مي گردد. از جوشانده آن که توسط جوشيدن گلها در آب تهيه مي گردد، به عنوان عامل ضد انقباض و تشنج استفاده مي گردد. از گلهاي تازه و خشک بابونه که خيسانده شده اند، روغن تهيه مي گردد و براي 24 ساعت در روغن زيتون مخلوط کرده و وقتي روغن را به بدن مي مالند براي درد مفاصل و آماس بکار مي رود.

از مواد بابونه داروئي براي تهيه پمدهاي گندزدا، کرمها و ژلها جهت استفاده در ترک پوست نوک پستانها، براي جراحت لثه ها، محل خارش پوست کلفت شده و پرزدار، التهاب و براي التيام دادن استفاده مي شود. از روغنهاي فرار بابونه به عنوان داروي ضد نفخ، ضد انقباض و تشنج و تهيه تونيک استفاده مي شود. همچنين عصاره بابونه در وسايل آرايشي، تهيه مواد استحمام، درخشندگي موها، شامپوها، کرمهاي ضد آفتاب و دهان شوي ها بکار برده مي شود. اسانسها به عنوان ترکيب هاي معطر يا عناصر فعال در صابونها، مواد پاک کننده، کرمها، لوسيونها و مواد معطر بکار برده مي شوند.

اسانسها و عصاره ها هر دو جهت مزه و بو در بيشتر غذاهاي اصلي، به علاوه در آبجوهاي الکلبي (در تلخي vermonth شراب شيرين افسنطين، Benedicitine نوعي کيناک مقوي) آبجوهاي غير الکلي، دسرهاي منجمد لبني، شيريني ها، طباخي ها، ژله ها و فرني ها بکار برده مي شوند. تنتورها اجزاء اصلي شيميايي مشابه با روغنها را در بردارند. آنها بوسيله الکل استخراج مي گردند، و نبايد نزديک چشم استعمال گردند.

ترکيب کامازولن محصولي مصنوعي است که در طي تقطير با آب از ترکيب نوع guajane سزکوئي ترپن لاکتون از ماتريسين تشکيل يافته است. منابع ترکيبهاي غير طبقه بندي شده از اسانس بابونه به وسيله همان روشها تجزيه گرديده اند. Adam و همکارانش در سال 1988 گزارش کرده اند که کربن 13 مطلق زيادي از اتمهاي کربن ترکيب Bisabolo oxide A و ترکيب Chamazulen رابطه اي مشابه دارند، و خصوصيات طبقه بندي معلوم بودند. بديهي است که هر دو سزکوئي مشتقي از همان اتحاد بيوسنتز هستند. نظر به اينکه مرحله جوانه زني بابونه در بيوسنتز سزکوئي ترپن در مرحله چرخش از ماده تشکيل دهنده جسم جديد سزکوئي ترپن کلي فارتريل دي فسفات (FPP) تشکيل يافته اند. بنابراين خصوصيات طبقه بندي را مي توان سطحي از فارنزيل دي فسفات (FPP) مورد بحث قرار داد.

خواص – کاربرد

از گلهاي خشک آن به عنوان ضد اسپاسم براي تسکين تب مصرف مي شود و تنطور آن حشره کش است. در دوراني در اروپا بخصوص در بازار لندن به عنوان داروي پيش گيري طاعون عرضه مي شده و مصرف مي شده است. گلهاي گياه بابونه کبير از نظر طبيعت طبق راي حکماي طب سنتي خيلي گرم و خشک است و از نظر خواص معتقدند که گرم کننده قوي، باز کننده گرفتگي ها و انسداد مجاري کبد، دهانه عروق، رقيق کننده خون غليظ در مثانه و تحليل برنده ورم رکتوم مي باشد. ترشح ادرار و عرق را زياد مي کند و قاعده آور است و براي سقط جنين موثر مي باشد. سنگ مثانه را خرد مي کند، براي درد مثانه، ورم طحال، استسقاء و رفع صدا و درد معده نافع است. بوييدن گل تازه آن خواب آور است و اگر اسراف شود خواب آلودگي ايجاد مي نمايد. در مورد بي خوابي پيران اگر هر شب بابونه کبير و جو پوست گرفته را در آب بجوشانند و روغن ايرسا داخل آن نموده و به سر بمالند خواب راحتي مي آورد. ماليدن گرد آن براي تقويت طبقات چشم و جلوگيري از کاهش ديد چشم و ترميم جاي زخم و رفع آب سفيد در چشم مفيد است. عده اي خاصيت اکتحال براي رفع آب سفيد يا آب مرواريد چشم را مختص بابونه صغير مي دانند. خوردن انگشت پيچ آن براي تنگي نفس، سرفه و خونروي از سينه نافع است. آشاميدن 12 گرم برگ خشک آن با سکنجبين و نمک مسهل سودا مي باشد و خوردن 5 گرم آن با سکنجبين براي تقويت اشتها بسيار موثر است.

اگر دم کرده گل آن با عسل خورده شود مدر قوي است و رقيق کننده خون منجمد در مثانه، معده و مسکن دردهاي آن مي باشد. شياف آن در مهبل قاعده آور قوي و پاک کننده رحم است. ماليدن آب تازه آن بر بيضه ها، کنج ران و آلت تناسلي مرد براي تقويت نيروي جنسي موثر است. کمپرس آن به اين ترتيب که پارچه اي را با آب دم کرده آن خيس کرده روي موضع بگذارند براي رفع پيچيدگي عصب و رفع زهر جانوران سمي مفيد است. اسراف در خوردن آن ايجاد سردرد و سنگيني سر مي نمايد از اين نظر بايد با سکنجبين و گل نيلوفر خورده شود. مضر دهانه معده است و از اين نظر بايد با بنفشه و انيسون و سکنجبين خورده شود. مقدار خوراک آن تا 15 گرم است و اگر گل بابونه کبير يافت نشود براي تمام موارد فوق مي توان از بابونه صغير با دو برابر وزن يعني تا 20 گرم هر خوراک استفاده کرد. براي اين کار 20 گرم گياه را در 1000 گرم آب جوش دم کرده و يک فنجان قبل از هر غذا مي خورند. براي کمپرس 60-50 گرم گياه را در 1000 گرم آب مي جوشانند.

برگ و گل بابونه اثر کرم کشي نيز دارد و در دفع کرمک مفيد است چه با ماليدن دم کرده آن در مقعد و چه با خوردن آن. گذاردن ضماد گياه روي پيشاني براي تسکين سردرد و همچنين در مورد ميگرن مفيد است. گرد سر شاخه گلدار گياه و تنطور آن حشره کش است.