توضیحات:
گزارش كارآموزي كاجهاي مناسب جهت کشت در استان تهران در 20 صفحه ورد قابل ويرايش


پيشگفتار

کاجها گروه بزرگي از سوزني برگان هستند که کاشت آنها بعلت امتيازاتيکه دارند،هم از نظر پارک سازي و کاشت درختان درميادين ،خيابانهاي شهرها و هم از نظر جنگلکاري و ايجاد فضاي سبز و توليد چوب حائز اهميت بسيار است. جنس کاجها(pinus) داراي بيش از 900 گونه و واريته و فرمهاي جغرافيائي بسيار زياد هستند.

با يک نظر اجمالي معلوم مي شود که دستگاه طبيعي اين درختان اکثراً در مناطقي از نيمکره شمالي کره زمين گسترده است که داراي آب و هواي معتدل گرم ونيمه خشک يا آب و هواي مديترانه اي است.

اين درختان بعلت دامنه وسيع بردباري مي توانند در صورت وجود آبياري،شرايط مناطق استپي حتي نيمه بياباني را نيز تحمل نمايند.

هميشه سبز بودن برگها،رويش نسبتا سريع بسياري از گونه ها و واريته ها ، زيبائي شکل ظاهري آنها بويژه در جواني قابليت توليد چوب پر مصرف در صنايع، مقاومت زياد در مقابل آلودگي هوا و از همه مهمتر، کم نياز بودن اين درختان ، امتياز بسيار بزرگي براي استفاده از آنها در نقاط خشک ونيمه خشک بشمار مي رود .

مي دانيم که تهران ،پايتخت بزرگ ايران در دامنه جنوبي رشته کوههاي البرزگسترده شده است و از

طرفي تحت اثرآب و هواي نيمه خشک دامنه هاي جنوبي البرز و از طرف ديگرتحت اثر آب و هواي خشک و نيمه بياباني حاشيه کوير مرکزي ايران است. که رويهمرفته يک حالت آب و هواي

استپي و قاره اي بسيار متغير ،گاهي با بادهاي شديد و گرد وخاک همراه است . از نظر ارتفاع از سطح دريا قسمتهاي 1100 متر و قسمتهاي بلند تهران در شميرانات حدود 1500 متر ارتفاع از سطح دريا بوده و جمعا 400 متر اختلاف ارتفاع در سطح شهر بزرگ تهران بنظر مي رسد که از نظر محدوديت کاشت بسياري از گونه هاي گياهي تعيين کننده است .

ولي کاجها اين اختلاف ارتفاع را بخوبي تحمل مي کنند . بهر حال وقتي از کاشت سوزني برگان در تهران صحبت بميان مي آيد ، در رديف اول برخي از گونه هاي مقاوم کاجها در جلو چشم کارشناسان جلوه گرمي شود . خاکهاي موجود در اطراف تهران معمولا از ته نشين شدن خاکهاي شسته شده از دامنه هاي جنوبي البرز که در دشت وسيعي بين دامنه هاي جنوبي البرز و برجستگي کم ارتفاع بين کهريزک و حسن آباد راه قم قرار گرفته است ، تشکيل شده داراي عمق مختلف که از طرف کوهستان بطرف دشت عمق آن افزايش مي يابد ، و بافت بسيار متفاوت ، گاهي همراه با شن وقلوه سنگ درشت و گاهي داراي ميزان درصد زيادي از خاک رس مي باشد . براي چنين خاکهايي با بافت ناهمگن ، گروه کاجها با قدرت گسترش ريشه هاي قوي خود ، بهترين درختان بشمار

مي آيد .



ويژگيهاي عمده گياهي گونه هاي کاج (جنس کاج pinus)

کاجها عموما از تيره pinaceaeهستند .

اندازه :

کاجها درختان چوبدهي هستند که بين آنها درختان کوتاه تا درختاني به ارتفاع حدود 30 تا 35 متر

و قطر تنه حدود 80 تا 100 سانتي متر وجود دارد.

ريشه :

ريشه آنها عموما قوي ، منشعب و گسترده و با رشد سريع است .

ساقه و تنه :

ساقه آنها در جواني مستقيم و تقريبا با ضريب شکلي (کاهش قطر ساقه از پايين تا بالا ) کم يا متوسط گاهي پوشيده از فلسهاي زيبا در پيري داراي پوست کلفت و چوب پنبه اي شيردار برنگ قهوه اي مايل به آجري .

گرزن يا تاج درخت:

ابتدا بصورت باريک و مخلوطي در انتها ولي در سنين بالا کم کم گسترده و پهن مي شود و گاهي حتي در برخي گونه ها چتري مي شود.

شاخه ها:

شاخه ها دو نوع هستند. شاخه هاي بلند و شاخه هاي کوتاه. شاخه هاي بلند به جوانه اي ختم

مي شود. در برخي از گونه ها شاخه ها افقي يا مشعلي و بسيار زيباست.

جوانه ها:

اکثراً مخروطي و پوشيده و از فلسهاي قهوه اي مايل به خاکستري هستند.

برگها:

سوزني،کم و بيش بلند گاهي طول آنها تا 30 سانتي متر در گونه هاي مختلف در گروه هاي

5،3،2 تائي ، برنگ سبز روشن، سبز تيره، کبود، خاکستري، آبي، گاهي با پوشش مومي از يک غلاف بيرون آيد.

برگچه ها:

علاوه بر برگها، برگچه هاي فلسي شکل، بي رنگ روي شاخه هاي بلند ديده مي شود.

گلها:

گلهاي نر در سنبله ها(شاتونهاي) کوتاه، انبوه و برنگ زرد تا قهوه اي، گلهاي ماده مخروطي کوچک و بزرگ، باريک يا پهني با فلسهاي درشت چوبي، ابتدا سبز بعد قهوه اي کم و بيش تيره

که پس از تشکيل ميوه، ميوه ها در 1تا 3 سال مي رسد.

ميوه ها:

به شکل مخروطي با رنگ و ابعاد مختلف با فلسهاي متفاوت که فلسها ابتدا روي محور اصلي بسته هستند ولي پس از رسيدن ميوه فلسها باز شده و دانه ها آزاد مي گردد. از ميوه ها گاهي براي تشکيل دکورهاي گياهي خشک استفاده مي شود.

دانه ها:

معمولاًکوچک، با اندازه متفاوت، هر دانه داراي يک بال نسبتاًدراز و نازک و غشائي است که

مي تواند توسط آن به اطراف درخت پراکنده شود. دانه ها اکثراً داراي چربي قابل استخراج و خوراکي و در برخي از گونه ها بصورت آجيل خوراکي است(مانند کاج چتري يا بادامي

pinus pinea ) ) و چلغوره p.girardiana)) قوه ناميه دانه ها بسيار خوب است و اگر در شرايط مناسب(هواي خنک وخشک) نگهداري شود تا 3 سال و بيشتر فوه ناميه خود را حفظ مي کند.

چوب:

چوب کاجها داراي صمغ قابل ملاحظه بوده، بدون نقش، ساده، برنگ سفيد تا کرم با رگه هاي قهوه اي، دربرخي گونه ها چوب درون و چوب برون مشخص است، حلقه هاي رويش ساليانه مشخص است.

چوبيست نرم، نيمه سبک، نيمه سخت مناسب براي مصرف بصورت چوب برده در امور ساختماني، صنايع خرده چوب و نؤوپان و کاغذ سازي و روکشهاي لايه هاي ميانه تخته- لائيها، گاهي براي

رويه نما جهت مبلهاي آشپزخانه و اطاقهاي کودکان، ميز و نيمکت، در وپنجره و بسياري از صنايع کوچک چوب، همچنين مناسب براي تهيه تيرهاي نسبتاً کوتاه، پر گره جهت برق و تلفن وتلگراف و غيره جهت مصرف غالباً در بيرون شهرها.

نياز اکولوژيکي:

کاجها عموماً درختاني کم نياز، مقاوم به تغييرات شديد درجه حرارت، مقاوم به تغييرات تابش نور، مقاوم به خشکي و کم آبي ، مقاوم به باد (به استثناي برخي از گونه ها ييکه داراي چوبهاي ترد و شکننده هستند .)

نسبتا سبک ، نرم ،خوش کار ،گاهي ترد و شکننده (برخي از گونه هاي آن از سنگيني برف آسيب ديده و مي شکنند .) کاجها اکثرا درختان روشنايي پسندهستند . کاجها در صورتيکه انبوه کاشته شوند مي توانند هرس طبيعي شوند و شاخه هاي زيرين خود را بتدريج از دست داده و تنه بلندي داشته باشند . از نظر شرايط خاک، کاجها بسيار کم نياز بوده و معمولا در خاکهاي خنثي و سنگلاخي

مي توانند بخوبي برويند . در خاکهاي عميق سريعتر روييده و چوب همگنتر تشکيل ميدهند . نسبت به تغييرات شرايط شيميايي خاک زياد حساس نيستند ولي در خاکهاي گچي و آهکي نتيجه خوبي

نمي دهند. در خاکهاي کمي شور شرايط را تحمل مي کنند. در خاکهاي تالابي و هميشه خيس نبايد آنها را کاشت. خاکهاي شني رسي خنثي براي اين درختان بهترين هستند به شرط اينکه عمق خوبي هم داشته باشد. در خاکهاي با آهک زياد ، گوگردي، شور، گچي و... کاشتن کاجها صلاح نيست.

تکثير:

ازدياد کاجها به وسيله کاشت بذر صورت مي گردد و ازدياد غير جنسي آنها به وسيله کاشت قلمه

يا پيوند يا خوابانيدن و غيره متداول نيست. بذر اين درختان را مي توان در نهالستان يا در کيسه هاي پلي اتيلن کاشت و وقتي نهال به بلندي معيني رسيد و از خطر نابودي گذشت براحتي در زمين اصلي يا در پارکها و ميادين و حاشيه خيابان ها و رافوژها وغيره جابجا نمود. بايد توجه کرد که هنگام

کاشت بذر در کيسه پلي اتيلن، کيسه حتماً در قسمت پايين سوراخ هايي براي خروج مازاد آب داشته باشد تا ريشه آنها نپوسد . هر گاه بذر کاجها در فضاي آزاد و در زمين بدون کيسه نايلوني کاشته شود، پس از بدست آمدن نهال ها کندن آنها از خاک و انتقال آنها به فاصله نزديک بدون خاک

اطراف ريشه و در زمان کوتاه اشکالي نخواهد داشت. در صورتيکه نهالها بوسيله کاميون هاي روباز حمل شود،بايد توجه کرد که ممکن است نهالهائيکهدرسطوح بالا قرار مي گيرد و در معرض بر خورد با هوا هستند، در اثر بادزدگي خشک شوند، بنابراين شايسته است که روي ريشه آنها را بوسيله گوني خيس شده يا چادر بپوشانند.

کاربرد کاجها در پارکها و درختکاري شهرها:

اکثر کاجها را مي توان براحتي در پارکها بصورت تک درخت و درختان گروهي، کشت و از آنها بعنوان درخت زينتي،درخت سايه دار،درختان پشت نما و غيره استفاده نمود . همچنين کاجها در

بسياري از موارد براي کاشت در ميادين شهرها ، حاشيه خيابانها ييکه پياده روهاي وسيع دارند

و ساختمانهاي آنها خيلي بلند و سايه افکن نيستند کاشت چه اگر آنها را در کنار پياده روهاي باريک و جلو ساختمانهاي بلند بکارند ، درختان پس از بزرگ شدن به منظور رسيدن به نور بطرف قسمت سواره رو خيابان خم شده مشکلاتي را بوجود مي آورند . از کاجها براي کاشت در رافوژها بلوارها (مانند بلوار شهيد چمران در تهران) نيز ميتوان بخوبي استفاده کرد.

برخي از کاجها مانند کاج معمولي (کاج تهران) که مدتها نسبتا طولاني است در تهران کاشته

مي شود ،آزمايش خود را از نظر سازگاري با شرايط اکولوژيکي تهران پس داده و موفق بيرون آمده اند و نشان داده اند که از آنها مي توان براحتي در سطح تهران و اطراف آن استفاده نمود .

علاوه بر کاشت درون شهري ،از کاجها مي توان براي جنگلداري و ايجاد فضاي سبز وسيع تر نيز براي تامين هدفهاي مختلف مانند ايجاد گردشگاه ها ، ايجاد پارکهاي جنگلي ، کاشت درختان به منظور توليد چوب و غيره استفاده نمود .

فقط توصيه مي شود که اين درختان را در سطح شهرها بصورت ترکيب با درختان پهن برگ نکارند. زيرا:

اولاً : نياز اکولوژيکي آنها با پهن برگان متفاوت است.

ثانياً : کاجها درختان هميشه سبز و اکثر پهن برگان درختان خزائي هستند. کاشت آنها با هم بويژه در زمستان يک منظره ناموزوني را بوجود مي آورد.

گونه ها و واريته هاي مناسب کاجها جهت کاشت در تهران

بدون ترديد تقريبا همه گونه هاي کاجها را مي توان در سطوح کوچک در شرايط تهران کاشت و

بامراقبت کافي نگهداري کرد ولي کاجها ييکه بنظر مي رسد براي توليد در سطح وسيع و کاشت در سطح تهران بتوان از آنها استفاده کرد بشرح زير مي باشد :



1_کاج معمولي (کاج تهران ) Pinus eldarica Medv.



Pinus halepinsis Mill.(1768) var . eldarica

Pinus hierosomili tana DUHAMEL . 1755

E.Alepp pine

F. Pin dAlep ,Pin de je rusalem .ِ

D . See kiefer .



گردشگاه طبيعي :

به احتمال قوي منشأ اصلي کاج معمولي از قفقاز و از آذربايجان ايران مي باشد . گرچه امروزه اين گونه فقط بصورت کاشته شده در اين مناطق بچشم مي خورد ولي اخيرا سنگواره (فسيل) چوب آن که توسط يکي از کارکنان منابع طبيعي دانشگاه تهران در کرج ،از منطقه خسرو شاه نزديک تبريز پيدا شده و به آن دانشکده آورده شده بود توسط نگارنده تشخيص داده شده است که احتمالا دال بر بومي بودن اين کاج در منطقه آذربايجان ايران مي باشد. سابقا معتقد بودند که اين کاج بومي ايران نيست و از راه ناشناخته اي وارد ايران شده است . بهر حال جنگلکاريهايي از اين گونه در نقاط مختلف ايران بويژه در شمال ايران و اطراف شهر هاي بزرگ آغاز شده است و در تهران و اطراف آن ، در مساحتهاي چشم گيري به منظور درختکاريهاي درون شهري استفاده شده است . به همين مناسبت نيز اين کاج در بين عموم به کاج تهران موسوم شده است . درختان آن در اکثر نقاط و خيابانهاي تهران وجود دارد . هم اکنون نمونه هاي کهنسال اين گونه که بيش از70 سال عمر دارند

در پارک آزادگان افسريه تهران وجود دارد .

ويژگيهاي گياهي

کاج معمولي در تهران و اطراف آن به بلندي 12 تا 20 متر مي رسد و قطر تنه آن به حدود 40 تا 50 سانتيمتر بالغ مي باشد .

ريشه آن :

قوي ، قطور ، نيمه عميق ، داراي ريشه هاي فرعي تنومند است .

شاخه ها :

تنومند ، منشعب و به رنگ قهوه اي مايل به آجري است . در جواني بطور جانبي به تنه چسبيده اند . شاخه هاي جوان ابتدا سبز بعد خاکستري روشن و بدون کرک مي باشد .

ساقه و تنه :

در جواني نسبتا صاف و با پوست نازک برنگ خاکستري مايل به قهوه اي و در پيري استوانه اي ، پر گره و داراي پوست ضخيم چوب پنبه اي با شيار هاي عميق برنگ قهوه اي مايل به آجري است کج ومعوج مي باشد .

جوانه ها :

مخروطي و تخم مرغي و نوک پوشيده از فلسهاي قهوه اي گرد آلودمي باشد.

برگها :

2 تا 3 تائي در هر گره بوده و به طول 10 تا 15 سانتيمتر مي رسند. در جواني کمي گرد آلود بنظر مي رسند. برنگ سبز تيره مي باشد .

ميوه :

ميوه تخم مرغي، قهوه اي، بطول 5تا10 سانتي متر و بقطر 3 تا 5 سانتي مترمي باشد .

دانه ها :

دانه کوچک، تخم مرغي، ، بالدار،داراي يک بال نازک با قوه ناميه خوب و بادوام مي باشد.



استفاده از کاج معمولي(کاج تهران)

بطوريکه ملاحظه مي شود، درختان کاج معمولي فوق العاده روشنائي پسند هستند و نبايد آنها را در زير سايه درختان ديگر کاشت. و گرنه ساقه و تاج آنها کج شده و زيبائي خود را از دست مي دهد.



نياز اکولوژيکي :

گونه ايست کم نياز،نورپسند، با رشد سريع ، مناسب آب وهواي مديترانه اي و استپي نسبتاًخشک

نسبت به خشکي و کم آبي و سرما مقاوم است در مقابل آلودگي هوا و گرد و غبار نيز مقاومت آن نسبتاً مناسب است . دامنه تحمل آن از لحاظ شرايط آب و هوائي و تغييرات درجه حرارت وسيع است. ولي در رطوبت زياد کاشت آن کاملاً موفق نمي شود و مبتلا به آلودگيهاي قارچي مي گردد.

از لحاظ خاک بسيار کم نياز است و بويژه براي کاشت در اراضي سنگلاخ مناسب است ولي آنرا در خاکهائيکه بيش از حد گچي و آهکي هستند، نبايد کاشت. خاکهاي بسيار مرطوب و هميشه آبگير براي آنها مناسب نيست.

تا حد زيادي شوري خاک را تحمل مي کند. در روي خاکهاي نسبتاً شور محلّي بنام (کبوتر خان) نزديک کرمان که به همراه بيد کاشته شده بوده است، بسيار موفق بوده(طباطبائي، محمد، حجازي- رضا 1352 ) اين گونه را علاوه بر تهران در کليه نقاط ايران از شيراز تا شمال و از غرب ايران

تا حاشيه کوير مرکزي در اکثر شهرها با موفقيت کاشته اند. کاشت آن به همراه سوزني برگان

نا همگني مانند سرو خمره اي، سرو سيمين و غيره مناسب بنظر نمي رسد. در شمال ايران

( سواحل حوزه خزر ) از آن به منظور ايجاد باد شکن و ديوار سبز اطراف باغها نيز استفاده

مي نمايند. در باغهاي قديمي تهران بويژه در قلهک و شميرانات پايه هاي نسباً کهنسال آن ديده

مي شود.


کاج زرد : Pinus ponderosa DOUGL



خواستگاه :

اين گونه بومي کوه هاي سنگي باختر ايالت متحد امريکا است .

بذر اين کاج چند ده سالي است که به ايران وارد شده سابقا در نهالستانهاي دانشکده جنگلداري سابق (دانشکده منابع طبيعي دانشکاه تهران در کرج ) و سپس در نهالستانهاي سازمان جنگلباني ايران کاشته و تکثير شده است و امروزه پايه ها و نهالهاي کوچک و بزرگ آن در نهالستاهاي شمال از جمله نهالستان کلاردشت وجود دارد .



کاربرد :

يکي از بهترين درختان مقاوم در پارکها ،ميادين ورافوژهاي خيابانهاي وسيع مي باشد . در امريکا براي جنگلکاري از آن استفاده ميکنند و درخت بزرگ چوبدهي است که از چوب آن در صنايع استفاده مي شود .



زيباترين کاجها براي کاشت در پارکها و ميادين شهر

واريته ها و گونه هاي پا کوتاه و زيباي کاجها که براي کاشت در پازکها، ميادين، رافوژ ها و فضاهاي سبز تهران و روي چمن مناسب هستند، عبارتند از :



1_کاج اريستا تا :

به بلندي 3 تا 4 متر در جنوب غربي ايالات متحده (يکي از قديمي ترين کاجهاي جهان است ) و پايه هاي به سن بيش از 5000 سال آن در آمريکا وجود دارد. درموقع کاشت بصورت درختچه کند رشد باقي مي ماند. شاخه هاي آن داراي لکـّه هاي زيبائي هستند.



2_کاج آيا کابوتي (کاج سفيد مکزيک ) :

به بلندي 3 متر ولي به 15 تا 20 متر هم مي رسد. خيلي ظريف و زيباست و شبيه کاج زيبا

P. griffithii مي باشد . و از کاجهاي 5 برگ است با سوزنها و برگهاي بلند و سوزني و

کمي مايل به آبي مي باشد .

ميوه هاي آن کشيده بوده و حتي در روي پايه هاي جوان نيز ظاهر مي گردد.

مناسب مناطق معتدل و باغچه هاي انگليسي است . آب و هواي معتدل ملايم لازم دارد . و در خاکهاي خنک و سالم خوب مي رويد .