توضیحات:
مقاله بررسي جامع خراسان در 45 صفحه ورد قابل ويرايش

ويژگيهاي طبيعي

موقعيت و وسعت

استان خراسان وسيعترين استان كشور مي‌باشد كه در مختصات جغرا فيايي 30 درجه 21دقيقه تا 38 درجه و 17 دقيقه عرض شمالي و 55 درجه و 28 دقيقه تا 61 درجه و 14 دقيقه طول شرقي گسترش يافته است . وسعت اين استان 248000 كيلومتر مربع و تقريباً 65% مساحت ايران را به خود اختصاص داده است . استان خراسان از شمال و شمال شرقي به تركمنستان، از شرق به افغانستان، از جنوب به استانهاي سيستان و بلوچستان و كرمان، از غرب شمال غرب به استانهاي يزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود مي‌شود. استان خراسان با تركمنستان 700 كيلومتر و با افغانستان 419 كيلومتر مرز مشترك دارد.



اقليم (آب و هوا)

در استان خراسان به دليل گستردگي، اقليم هاي متفاوتي را مي‌توان مشاهده كرد. بر اساس مطالعات انجام گرفته چهار نوع اقليم كلي در استان خراسان به شرح زير وجود دارد:

-آب وهواي سرد استپي: اين نوع اقليم در نواحي مرتفع استان (ارتفاعات آلاداغ و بينالود)مشاهده مي‌شود.

-آب وهواي مديترانه اي: اين نوع اقليم بيشتر در مناطق بجنورد، قوچان، شيروان، نواحي جنوبي بينالود، ارتفاعات كپه داغ، هزار مسجد و قسمتي از مشهد وجود دارد.

- آب وهواي نيمه بياباني ملايم: اين نوع اقليم معمولاً در نواحي شمالي خراسان مركزي و نواحي جنوبي ديده مي‌شود كه مهمترين ويژگي آن تغيير در درجه حرارت است.

- آب و هواي گرم وخشك بياباني: اين نوع اقليم بيشتر در نواحي جنوبي استان خراسان ديده مي‌شود و 50 درصد از مساحت استان خراسان را به خود اختصاص داده است.

به طور كلي دليل اصلي تغييرات آب و هوايي استان خراسان وجود جريان هاي هواي مختلفي است كه از غرب،شمال غرب وشمال شرق وارد استان مي‌شوند اين جريان هاي هوا شامل موارد زير مي‌باشد:

- جريان پرفشار سيبري: اين توده هوا از اواخر فصل پائيز تا اوايل فصل بهار از شمال شرق وارد كشور مي‌شود وشمال استان خراسان را تحت تأثير قرار مي‌دهد وبه شدت دما را پائين مي‌آورد و باعث ريزش برف مي‌شود.

- جريان مديترانه اي: اين توده هوا مناطق شمالي و قسمتي از شمال غرب خراسان را تحت تأثير خود قرار مي‌دهد. به طور كلي منشاء اين جريان اقيانوس اطلس و درياي مديترانه است. اين توده هوا داراي رطوبت بسيار زياد مي‌باشد و اكثر بارش هاي غرب استان ناشي از اين توده هوا است.

- توده هواي بياباني: منشاء اين توده هوا كوير عربستان مي‌باشد كه نقش مهمي در افزايش دماي استان دارد. توده هواي بياباني نه دليل فقر رطوبت هيچ گونه بارندگي در استان ايجاد نمي‌كند و معمولاً با گرد و غبار همراه مي‌باشد.

ميزان نزولات جوي در استان خراسان متفاوت مي‌باشد. در شمال غرب . شمال استان نزولات جوي به مراتب بيشتر از جنوب است. به طوري كه ميزان نزولات جوي در حوضه آبريز اترك به 800 ميليمتر در سال و در ايستگاه فردوس به كمتر از 30 ميليمتر مي‌رسد. بر اساس مطالعات انجام شده در سه ماه اسفند، فروردين و ارديبهشت بيشترين نزولات جوي را در استان خراسان داريم و معمولاً در ارتفاعات بيش از 2000 متر به خصوص در شمال استان، نزولات بصورت برف است.

بدليل موقعيت خاص جغرافيايي استان خراسان، بادهاي گوناگوني نيز آن را تحت تأثير خود قرار مي‌دهند، كه مهمترين آن بادهاي شمال و شمال شرقي، بادهاي غربي،بادهاي جنوبي و كويري، بادهاي 120 روزه و...است.



منابع آب

استان خراسان را مي‌توان با توجه به شرايط هيدرولژيكي به 6 حوضه آبريز تقسيم كرد. هر يك از اين حوضه ها داراي رفتار و شرايط هيدرولوژي خاص خود مي‌باشند، كه با حوضه مجاور تفاوت دارد. اين 6 حوضه آبريز عبارتند از:

1 – حوضه آبريز رودخانه اترك 2 – حوضه آبريز كوير قره قوم

3 – حوضه آبريز كوير مركزي ايران 4- حوضه آبريز كوير نم

5 – حوضه آبريز نمك زارهاي شرق استان 6- حوضه آبريز كوير لوت

در ادامه به توضيح مختصر هر كدام از اين حوضه هاي آبريز مي‌پردازيم:



حوضه آبريز رودخانه اترك

آبهاي سطحي اين حوضه شامل رودخانه متعددي است كه در زير به مهمترين آنها اشاره مي‌شود:

- رودخانه مادرسو: اين رودخانه از ارتفاعات كوه «كورخود» سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از مركز دشت به جنگل گلستان مي‌ريزد، اين رودخانه در حواشي روستاي چشمه خان جريان دارد.

- رودخانه اترك عليا: اين رودخانه از نه هم پيوستن تعدادي سر شاخه و مسيلها به وجود مي‌آيد كه از شرق به غرب و در موازات ارتفاعات حاشيه دشت، جريان مي‌يابد. وسعت حوضه آبريز اين رودخانه بالغ بر 5835 كيلومتر مربع بوده كه متوسط حجم سالانه آب اين رودخانه تا محل خروجي دشت حدود 75 ميليون متر مكعب گزارش شده است.

- رودخانه تبرك: اين رودخانه از ارتفاعات « الله اكبر » سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از دره هاي آهكي به دشت قوچان وارد مي‌شود. وسعت حوضه آبريز اين رودخانه 560 كيلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود ميليون متر مكعب است.

- رودخانه چناران: اين رودخانه به رودخانه فيروزه مي‌ريزد. وسعت حوضه آبريز آن 1434 كيلومتر مربع و متوسط حجم سالانه جريان آب در آن 14 ميليون متر مكعب است.

- رودخانه فيروزه: اين رودخانه از ارتفاعات جنوب غرب دشت بجنورد سر چشمه ميگيرد و پس از وارد شدن رودخانه چناران به آن به رودخانه اترك مي‌ريزد. وسعت حوضه آبريز آن 208 كيلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 19 ميليون متر مكعب است.

- رودخانه اترك: مهمترين جريان سطحي اين حوضه آبريز، رودخانه اترك است كه متوسط حجم جريان سالانه در اين رودخانه 350 ميليون متر مكعب مي‌باشد. منشاء اصلي اين رودخانه چشمه هاي كارستي است.

- رودخانه قره چاي: اين رودخانه از ارتفاعات كوههاي شمال شيروان شروع مي‌شود و در حواشي روستاي نجف آباد به اترك مي‌ريزد. وسعت حوضه آبريز اين رودخانه تا محل ورود به اترك 1900 كيلومتر مربع مي‌باشد.

- رودخانه دربند: اين رودخانه از ارتفاعات كوه « كورخود » سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از دشت در محل « پيش قلعه »به اترك مي‌ريزد. وسعت حوضه آبريز اين رودخانه 1023 كيلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 9 ميليون متر مكعب اندازهگيري شده است.

از ديگر رودخانه‌هاي اين حوضه مي‌توان به رودخانه‌هاي دركش، سومبار،چندير،خرتوت، شيرين دره و...اشاره كرد.



محيط زيست

درياچه بزنگان

اين درياچه، تنها درياچه استان خراسان مي‌باشد كه در جنوب رشته ارتفاعات هزار مسجد و در فاصله 140 كيلومتر جاده مشهد- سرخس قرار گرفته است. وسعت اين درياچه 80 هكتار و حداكثر عمق آن 12 متر است. آب اين درياچه از طريق ريزش‌هاي جوي و چشمه‌هاي منطقه تأمين مي‌گردد. اين درياچه محل پرورش ماهي قزل‌آلا است. درياچه بزنگان در طول جغرافيايي 69 درجه و 20 دقيقه و عرض جغرافيايي 36 درجه و 19 دقيقه قرار دارد، ارتفاع آن از سطح درياي آزاد 102 متر مي‌باشد. اين درياچه از شرق به «كال شورلق»، از جنوب كوه «بي‌بي»، از غرب به «كال اولنگ» و از شمال به زمين‌هاي كشاورزي محدود مي‌شود.



پارك ملي تندوره

اين پارك در شمال شرقي استان خراسان، نزديك مرز ايران و تركمنستان و 250 كيلومتري شهرستان مشهد، در جنوب غربي شهرستان در گز، واقع شده است. مساحت پارك 37 هزار هكتار و به لحاظ پوشش گياهي بسيار غني مي‌باشد. مهمترين حيواناتي كه در اين پارك زندگي مي‌كنند عبارتند از: قوچ، ميش، و اوريال اين منطقه داراي جنگلهاي تنك سروكوهي است.




منطقه حفاظت شده ساريگل

اين منطقه در جنوب شرقي شهرستان اسفراين با وضعيت كوهستاني، تپه ماهوري و صخره‌اي قرار گرفته است. مساحت كل منطقه 28 هزار هكتار مي‌باشد و داراي تنوع درختي از جمله سروكوهي، كركو، بيدوحشي، زالزالك، سياه‌دانه، انواع غلات و نعناعيان است. از مهمترين حيوانات منطقه مي‌توان به قوچ و ميش اشاره كرد.



منطقه حفاظت شده قرخود

اين منطقه در منتهي اليه استان خراسان و در غرب شهرستان بجنورد قرار دارد. وضعيت منطقه تپه ماهوري، كوهستاني، صخره‌اي همراه با شيب تند مي‌باشد. مساحت كل اين منطقه 35000 هكتار است. وضعيت پوشش گياهي منطقه با توجه به وجود دام و تعدادي روستا در داخل منطقه داراي پوشش مرتعي درجه يك نيست. ولي با اين حال در بين گياهان علفي و مرتعي گياهان خوبي به چشم مي‌خورد.



منطقه حفاظت شده سالوگ

اين منطقه در غرب شهرستان اسفراين قرار دارد. وضعيت منطقه كلاً دشتي و كوهستاني است و مساحت آن 16000 هكتار مي‌باشد. پوشش گياهي منطقه نسبتاً خوب و در ارتفاعات درختان ارس، زرشك، كوكو، زالزالك، بادام و بيد وجود دارد. دردامنه و دشت‌هاي آن انواع گون‌ها، گرامينه‌ها و گياهان يك ساله مرتعي به چشم مي‌خورد. در بين پوشش گياهي منطقه گياهان علوفه‌اي خوبي نيز وجود دارد.



پناهگاه حيات‌وحش مياندشت

اين منطقه درجنوب غربي شهرستان بجنورد و در بخش جاجرم قرار گرفته است كه منطقه‌اي كويري و بياباني است. مساحت منطقه 5600 هكتار مي‌باشد. پوشش گياهي ناحيه با توجه به وجود دام و كمبود آب غني نبوده و درصد بالايي ندارد. در ارتفاعات بالاي منطقه گياهاني نظير استراسگالوس و گياهان خارپشتي نظير آكانتوفيلوم و آكانتوليمون جلب توجه مي‌نمايد. در بين پوشش منطقه مي‌توان به گياهان علوفه‌اي اشاره كرد كه براي چراي دامها از آن استفاده مي‌شود.



ويژگيهاي انساني

تاريخچه

واژه خراسان در فارسي باستان نيامده است، ولي نام شهرها و آباديهايي كه هر كدام جزئي از خراسان گذشته يا كنوني بوده و هستند بارها در كتيبه‌هاي مختلف آمده است. خراسان در فارسي ميانه يكي از چهار مرز يا منطقه ايران و همان مرز شرقي است، يا در كتاب شهرستانهاي ايران، نخستين ناحيه‌اي كه نام برده مي‌شود، خراسان است. در نوشته و آثار سعدي نيز واژه خراسان به همان معناي «خاور» به كار رفته است كه گونه نوشتاري آن به صورت زير مي‌باشد.

Xwrsnqyrn/Xuiwersane: Xursan Riran; Xwrsn: Xursan Xwyrsny, Xoyr: Xursngyrs,n.

به طور كلي واژه خراسان به معناي «خاور» يعني «سويي» است كه از خورشيد مي‌باشد. اين واژه تركيبي است از «خور» به معني خورشيد و «اسان» به معني آمدن و مجموعه تركيب آن به معني «جايي است كه از آن، خورشيد برمي‌آيد». به هر حال واژه خراسان به معني «محل طلوع خورشيد» است. خراسان پيش از اسلام جزء ساتراپي «پرثوه» بوده كه در كتيبه داريوش بزرگ در بيستون و در كتيبه‌هاي هخامنشي آمده است كه در آغاز تاريخ ايران باستان مادها را به سوي خود كشانده است.

در دوران ساسانيان خراسان به عنوان يكي از استانهاي مهم ايرانشهر بوده است. به طور كلي در روزگار ساسانيان خراسان حدود چهار مرزبان‌نشين را شامل مي‌شده كه از دروازه درياي مازندران نزديك روي آغاز مي‌شده است و از كوهاي البرز و اترك گشذته و تا درگز ادامه مي‌يافت. سپس از بيابان تجن و مرو به جيحون و پامير مي‌رسيد و از آنجا تا هندوكس ادامه مي‌يافت. از اين نقطه نيز به طرف غرب در امتداد رشته كوه هندوكش به جنوب متوجه شده و از ناحيه هرات، كاشمر و خواف مي‌گذشته و دوباره به دروازه درياي مازندران مي‌پيوست.