توضیحات:
مقاله بررسي جامع افت تحصيلي دانش آموزان در 65 صفحه ورد قابل ويرايش

افت تحصيلي

يكي از مباحث مطرح در محافل آموزشي و پرورشي درحال حاضر، افت تحصيلي دانش آموزان مي باشد، اما اين معضل چرا و چگونه شكل گرفته است؟ يكي از مسائل و مشكلات اساسي نظام آموزشي هركشوري، مسأله افت تحصيلي است.

اين موضوع هرساله هزينه هاي بسيار بالايي را دربرداشته و دورنماي پيشرفت و توسعه اقتصادي اجتماعي و فرهنگي كشورها را مبهم مي كند. مطابق مطالعات انجام شده، اين مشكل هرسال افزايش مي يابد و بسياري از دانش آموزان و حتي دانشجويان، نمي توانند از پس مواد و محتواي آموزشي طراحي و تدوين شده برآيند يا آنها در موعد مقرر انجام دهند.

زماني اين مسأله اهميت بيشتري پيدا مي كند كه بدانيم بسياري از اين افراد توانايي هاي لازم را براي كسب موفقيت دارند، ولي موفق نمي شوند. بايد به مقوله افت تحصيلي توجه بيشتري كرد تا بتوان با شناخت آن، توانايي ها و شايستگي هاي كودكان و نوجوانان را بارور كرد.

افت تحصيلي كاهش عملكرد تحصيلي دانش آموز از سطحي رضايت بخش به سطحي نامطلوب است. توجه به تعريف فوق نشان مي دهد مقايسه و سنجش عملكرد تحصيلي قبلي و فعلي دانش آموزان بهترين شاخص افت تحصيلي است.

مشكلاتي كه دراين ارتباط شايان توجه است، در ابعاد فرد، خانواده، مدرسه و جامعه خلاصه مي شود. البته فقط درذهن و روي كاغذ مي توان آنها را از يكديگر مجزا كرد. اين عوامل، گاه چنان درهم تنيده اند كه كنش متقابل دارند، كه تعيين نقش و سهم هركدام به دشواري امكانپذير است.

علل فردي

مطالعات نشان داده است كه حدود 10 درصد از موارد افت تحصيلي به علت ناتواني ذهني و عدم كشش فرد است. البته دربسياري موارد دانش آموزي را كه مشكل تحصيلي داشته و با تشخيص كمبود هوش به مراكز مشاوره ارجاع داده اند، پس از ارزيابي دقيق مشخص مي شود دانش آموز هيچ ضعف شناختي يا هوشي ندارد و علت يا علل ديگري عامل مسأله است.

امروزه ديگر آن اهميتي را كه درگذشته به هوش داده مي شد، داده نمي شود و گفته مي شودهر شخص با نردبان صفات شخصيتي خود راه تكامل و پيشرفت را طي مي‌كند و آنچه مهم است، صبرو بردباري و بويژه پشتكار است.

ازبين 2 دانش آموز با بهره هوشي مساوي، دانش آموزي موفق تر مي شود و پيشرفت تحصيلي بهتري دارد كه تلاش و پشتكار زيادتري داشته باشد. توجه: براي يادگيري و به ياد سپردن هر مطلبي اولين شرط، توجه به آن است.

بديهي است اگر دانش آموز از هوش بالايي برخوردار باشد، ولي به مطلب يا موضوعي توجه نكند، نمي تواند آن را فراگيرد و علت افت و شكست تحصيلي بعضي دانش آموزان، ناشي از عدم توجه به معلم و موارد تدريس شده و نيز نداشت متن تمركز عوامل هنگام مطالعه و انجام تكاليف درسي است.

انگيزه: انگيزه ، به حالتهاي دروني فردگرفته مي شود كه موجب هدايت رفتار او به سوي نوعي هدف مي شود و درواقع موتور حركت هر فردي است. محققان، نداشتن انگيزه پيشرفت را يكي از دلايل افت تحصيلي مي دانند.

آشفتگي هاي عاطفي و هيجاني: مشكلات عاطفي و هيجاني دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد مي تواند آشفتگي هاي عاطفي وهيجاني را، مشكلات عاطفي و هيجاني رواني خاص هر مرحله از رشد مي تواند باعث اشتغال خاطر، آسيب وارد آمدن به قواي هوشي، تحليل انرژي ذهني، عدم تمركز حواس و درنهايت افت تحصيلي دانش آموزان شود.

نارسائي هايي جسمي: دانش آموزاني كه داراي بنيه اي ضعيفي هستند از سلامت عمومي كامل برخوردار نيستند، نمي توانند به اندازه كافي كوشش وفعاليت داشته باشند. اين دسته به دليل داشتن استعداد ابتلا به انواع بيماري ها از پيشرفت درسي باز مي مانند. وجود ضعف بينايي و شنوايي نيز سبب عقب ماندگي و افت تحصيلي مي شود.

ناراحتي هاي مربوط به مراكز عصبي و ناهماهنگي هاي حسي و حركتي نيز درجاي خود باعث افت تحصيلي مي شوند.

درميان خانواده

روابط و نظام ارزشي خانواده: مهمترين عامل مؤثر درشكل گيري نگرش دانش آموزان نسبت به تحصيل، خانواده است؛ اين كه والدين با دانش آموزان و درس و تحصيل او چگونه برخورد كنند و در الگوهاي تربيتي خود براي چه نوع رفتارهايي ارزش قائل مي شوند، يكي از اجزاي اساسي درشكل گيري نگرش دانش آموز نسبت به تحصيل است.

درموارد بسياري علت افت تحصيلي يا شكست تحصيلي به جود نگرش هاي منفي، تضادها، مساعد نبودن شرايط خانواده از نظر عاطفي، رواني و ... برمي گردد.

مهمترين نقشي كه والدين ناخواسته و ناآگاهانه نه تنها محيط مساعدي را براي مطالعه فرزندان ايجاد نمي كنند، بلكه اصرار مي ورزند دانش آموزان درمحلي آكنده از سرو صدا و محركهاي مختلف مزاحم به انجام تكاليف بپردازند، ولي بايد توجه داشت يادگيري درشرايطي بهتر صورت مي گيرد كه در آن محيط آرام است و محركهايي مزاحم از جمله تلويزيون، بازي ساير كودكان و سروصداهاي ديگر كمتر هستند. والدين با اجتناب از ترتيب دادن جشنها و مراسم مختلف يا شركت در آنها در ايام امتحانات مي توانند برپيشرفت تحصيلي فرزندان خود تأثير داشته باشند.

والدين مي توانند به جاي خريد اشياي غيرضروري براي دانش آموزان، كتابها و وسايل كمك آموزشي تهيه كنند تا از اين طريق هم دانش آموزان اوقات فراغت خودرا به خوبي بگذرانند و هم به يادگيري آنها كمك شود.

متاسفانه دركشور ما، مطالعه كتابهاي غيردرسي و كمك درسي كمتر متداول است، درحالي كه از طريق تهيه اين گونه كتابها مي توان كمك موثري به فرزندان كرد.

فقرمالي خانواده: يكي از عوامل افت تحصيلي كودك است، كه به طور غيرمستقيم برپيشرفت درسي او مؤثر است. محروم ماندن از غذاي سالم و كافي ونداشتن استراحت لازم به علت فعاليتها و كارهاي غيردرسي براي جبران فقر مالي موجب عقب ماندگي درسي مي شود.

دركنار اين موضوع، مي توان فقر فرهنگي و بي سوادي يا كم سوادي والدين، فقدان والد يا والدين، وجود مشاجره و ناسازگاري بين والدين و درنهايت نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران را هم درافت تحصيلي دخيل دانست.

درآموزش چه خبراست؟

گاهي علت افت تحصيلي يا شكست درسي دانش آموز را بايد درمدرسه جستجو كرد. اهم عللي كه مي توان از اين نظر مورد بررسي قرار داد، به شرح ذيل است.

شيوه تدريس معلم: مي توان گفت هر دانش آموز به شيوه خاصي مطالب درسي را درك و فرا مي گيرد. وظيفه معلم است كه با شناخت دانش آموزان و آگاهي ازچگونگي كاربرد شيوه هاي مختلف تدريس مدل مناسبي براي تدريس انتخاب كند.

گاهي علت افت تحصيلي دانش آموز اين است كه شيوه تدريس معلم مطابق روش يادگيري دانش آموز نيست. برنامه درسي مدرسه: گاهي علت افت تحصيلي اين است كه برنامه درسي طراحي شده از طرف مدرسه مناسب نيست؛ مثلاً دروس نسبتاً سخت را پشت سر هم يا يا درساعاتي گذاشته اندكه عموماً دانش آموزان خسته هستند.

2.جدايي والدين

جدايي والدين به كودكان و نوجوانان ضربه هاي هولناك وارد مي سازد. به ويژه در اطفال تا 5 سالگي باعث مي شود كه آنان در جواني و بزرگسالي از عواطف طبيعي و سازگاري با ديگران بي بهره شوند و رشد عاطفي و عقلي و اجتماعي شان مختل گردد.

3.ازدست دادن والدين

درگذشت و يا از دست دادن يكي از والدين مانند جدايي والدين كودك و نوجوان را به اضطراب و نگراني شديد گرفتار مي نمايد. نبود والدين براي كودكان غيرقابل تحمل است تا آنجا كه ممكن است به آشفتگي رواني و حتي فرار از خانه منجر شود. تأثير اين عامل در افت تحصيلي نيز بسيار زياد است. مگر آنكه يكي از والدين بتواند به خوبي از عهده پركردن جاي خالي فرد فوت شده برآيد.

4.بي سوادي والدين

آمار نشان مي دهد در خانواده هايي كه والدين آنها بي سواد هستند فرزندان كمتربه تحصيل دانش علاقه نشان مي‌دهند و بيشتر به ترك تحصيل روي مي آورند و يا به افت تحصيلي دچار ميشوند. همين آمار نشان مي‌دهد كه هم اكنون در ايران 14600000 نفر بي سواد وجود دارد. (حيدري ، 1374ص129)


5.اشتغال بيش ازحد والدين دربيرون از خانه

كار و مشغله زياد والدين به ويژه پدر و خستگي كار روزانه باعث مي شود كه از حيث تربيتي و عاطفي نارسايي هايي را براي فرزندان به وجود آورد وآنان در زمينه امور درسي خود كمتر احساس مسئوليت نمايند و كم كم از درس ومدرسه باز مي‌مانند و به علت آنكه كسي مراقب آنان نيست به مرور زمان دچار افت تحصيلي مي‌شوند.

6.كوتاهي اولياء مدرسه و والدين در آموزش وپرورش

مادر، پدر، معلم و مربي بايد از همان سالهاي اوليه مدرسه به موازات تعليم درست دانش آموزان نسبت به تربيت درست آنان نيز اقدام ورزند و آنان را طوري تربيت نمايند كه به خود اعتماد داشته باشند. و همواره نگران حال و آينده خود نباشند چراكه همين نگراني ممكن است درآينده باعث افت تحصيلي گردد.

آنان بايد هدف از زندگي وفوايد زندگي اجتماعي را بشناسند و بدان ايمان پيدا كنند. تا به هنگام تحصيل يا درموقع ورود به اجتماع با هرشكستي از ميدان به در نروند. بلكه شعور بررسي علل شكست و بازشناسي اشتباهات و انديشه برنامه ريزي دست وصحيح مجدد را داشته باشند.


7.ناديده گرفتن رشته تخصصي معلمين و واداشتن آنان به تدريس مواد درسي ناخواسته

بايد به اين نكته اشاره نمود از سالهاي دور تا كنون همواره اين اشتباه بزرگ در مدارس كشور ما تكرار مي گردد. و آن اين نكته است كه در تدريس دانش آموزان از معلميني استفاده مي‌شود كه درآن درس از تبحر لازم برخوردار نيستند.

دبير ادبيات فارسي فارغ التحصيل رشته جامعه شناسي ودبير روان شناسي داراي دانشنامه ليسانس جغرافي است. و اين امر باعث آن مي گردد تا معلم خودنتواند آنچنانكه بايد وشايد با درس ارتباط برقرارنمايد. چه رسد به دانش آموزان درنتيجه دانش آموزان نيز به علت درست ارتباط برقرار ننمودن دچار افت تحصيلي مي‌گردند.

8. نداشتن امكانات رفاهي معلم

نداشتن امكانات رفاهي معلم و آشفتگي اقتصادي موجب پريشاني او مي گردد. كه بدون ترديد دروضعيت تعليم و تربيت شاگردان تأثير مستقيم دارد. معلمي كه به سبب ناچيزي حقوق و درآمد، ناگزير به پرداختن كار دومي است با خستگي ناشي از كارهاي سخت روزانه و فشار روحي هيچ وقت فرصت مطالعه و تحقيق را- كه براي هر علمي چون نان روز و خواب شب لازم است دست پيدا نمي‌كند.

رياست دانشگاه شهيد بهشتي درمصاحبه مورخ 23/1/69 شمسي خودچه به جا و رسا گفته است : در ... نبودن انگيزه هاي قوي براي تحصيل درميان عده زيادي از دانش آموز ان به خصوص دانش آموزان دبيرستاني را شايد بتوان به عنوان نخستين حلقه از زنجيره هاي طولاني علل افت تحصيلي در مواردي نام برد دانش آموزان دبيرستاني كه معلمان خود را با آن همه تحصيل و تلاش و جديت و آموختن با مشكلات شديد اقتصادي و به تبع آن اجتماعي مي يابند چگونه مي توان انگيزه اي براي ادامه دادن تحصيل داشته باشند. (حيدري، 1374 ص 183 و184)

9. شرايط اجتماعي و اقتصادي

به طور كلي محدوديتهاي محيطي و كمبود محركهاي رشد ذهني و اجتماعي از عوامل مهم در افت تحصيلي كودكان و نوجوانان است درصد قابل توجهي از دانش آموزان كه به طور جدي دچار افت تحصيلي شده اند درمدارس استثنائي مشغول تحصيل مي‌شوند و جز عقب ماندگي هاي فرهنگي به شمار مي روند. كودكاني كه جز خانواده هايي هستند كه از نظر اجتماعي و اقتصادي درسطح پايين قرار دارند از نظر فرهنگي نيز دچار مشكل هستند و اين مشكلات باعث افت تحصيلي مي شوند. (فرقاني، 1382 ص 24)

دانش آموزاني هستند كه از نظر بهره هوشي و جسماني هيچگونه ناراحتي و عقب ماندگي ندارند اما بر اثر فقر خانوادگي نداشتن تحمل گرسنگي و كمبود و نداشتن وسايل تحصيل نمي تواند به طور مرتب درمدرسه حضور يابند و درسهاي خود رافرا گيرند. درنتيجه دچار ناكامي و عقب ماندگي مي شوند درواقع فقر به سلامت و آسايش كودك لطمه مي زند. مادران اين دسته از كودكان آن قدر دربيرون از خانه مشغول به كار هستند كه نمي توانند به نحو شايسته از فرزندان خود مراقبت و پرستاري كنند. وضعيت اقتصادي تعيين كننده محل سكونت است. و اگر دانش آموزان به دليل فقر مالي نمي توانند محل مناسبي داشته باشند براي انجام تكاليف و مطالعه دروس با مشكل موجه اند. ازيك طرف محل سكونت تعيين كننده نوع مدرسه اي است كه كودك درآن مشغول به تحصيل است. وقتي محل سكونت دانش آموزان دريك محل فقير باشد چه از نظر آموزشي و چه از نظر معلمان با كمبودهايي روبرو است كه مستقيماً برافت تحصيلي اثر مي گذارد ازطرف ديگر فرزندان چنين خانواده‌هايي امكان خريدن و خواندن مجلات، روزنامه ها و كتابهاي غيردرسي راندارند، و درنتيجه تجارب آنان محدود خواهدبود. فقر مالي سبب مي شود دانش آموزان از فضاي كافي و استراحت لازم محروم بمانند. يا براي جبران كمبودهاي خود و خانواده ساعتي از روز يا شب را به كار مشغول باشند و درنتيجه فرصت كافي براي انجام تكاليف را نداشته باشند. همچنين سطح آرزوهاي دانش آموزان خانواده هاي ثروتمند و مرفه متفاوت از خانواده هاي فقير و كم درآمد است. همين تفاوتهاي كمي و كيفي بالابودن شكست هاي تحصيلي درطبقات اجتماعي كم درآمد را به رغم وجود سطح توانايي هاي برابر توجيه مي كند. درخانواده هاي طبقات پايين تر دانش آموزان شروع به تحصيلات ناشناخته مي كنند، به امتحاناتي دشوار مي انديشند، بامتوني مواجه مي شوند كه آنها را مشكل مي پندارند درحالي كه دانش آموزان طبقات اجتماعي – اقتصادي بالاتر با آرامش درباره آنها صحبت مي كنند (بيابانگرد، 1380 ص 121) دربرابر دشواريهاي اجتناب ناپذير تحصيلات دانشگاهي

خانواده هاي مرفه انتظار دارند كه فرزندان آنان مدارج عالي را طي نمايند. درنتيجه از آنان حمايت مي نمايند و ديگران را نيز به حمايت از آنان وا مي دارند. برعكس خانواده هاي سطح پايين درخود آرزوهاي بسيار پايين نشان مي دهند. آنان از اينكه خودموفق به تحصيل و كسب مدارج عالي نشده اند داراي احساس بسيار نامطلوبي بوده، و همين احساس را به فرزندان خود منتقل مي سازند. و يا به راحتي مي پذيرند كه آنان نيز چنين احساسي داشته باشند. به علت فقدان يا پايين بودن انگيزش اغلب اين دانش آموزان درتحصيلات خودموفق نمي شوند. و به سوي مشاغل سطح پايين نيز كشيده مي شوند.